Zondag 13 oktober is de Stichting Sobibor met een kleine delegatie naar Polen afgereisd voor de internationale en groots opgezette herdenking van 70 jaar opstand in Sobibor. Onder ons bevonden zich onder andere staatssecretaris Martin van Rijn, ambassadeur Paul Bekkers, Jules Schelvis, afgevaardigden van het Nationaal Comité 4 & 5 mei en vfonds.
Majdanek
Na een vlotte vlieg- en busreis kwamen we aan in Lublin waar we de nacht hebben doorgebracht. De volgende ochtend, maandag 14 oktober, werden we al vroeg opgehaald met de bus om een bezoek te brengen aan het voormalige concentratiekamp Majdanek, wat onder de rook van Lublin ligt, en waar we werden verwelkomd door de directeur Tomasz Kranz. De verantwoordelijkheid van Sobibor valt tegenwoordig , net als het museum en monument Belzec, onder Majdanek. Het was juist daarom goed om Majdanek te bezoeken en de banden aan te halen. Majdanek beslaat een groot oppervlak en er staan nog barakken waaronder ook de gaskamers en crematorium. Het bezoek was indrukwekkend, zeker ook de nieuwe tentoonstellingsruimte waar filmpjes werden getoond van inwoners van Zamosc, die hun familie en vrienden in dit kamp hadden verloren. In dit kamp hebben 150,000 gevangenen gezeten, waarvan 80,000 mensen (onder wie 60,000 Joden) zijn omgebracht.
Herdenking
In de late ochtend zijn we weer in de bus gestapt en naar Sobibor gereden waar de herdenking zou plaatsvinden. Het was er een drukte van jewelste. In het weekend ervoor had er een jeugdconferentie plaatsgevonden in het nabij gelegen Wlodawa.
Er waren studenten uit vele landen vertegenwoordigd, waaronder een aantal leerlingen met hun docenten uit het Gelderse Elburg, die waren meegereisd met een delegatie van de Provincie Gelderland. Ook waren de deelnemers van de Studiereis aanwezig, deze wordt mede georganiseerd door de Stichting Sobibor, zij waren de vrijdag ervoor al vertrokken met de trein vanuit Amsterdam. Al met al waren er zo’n 60 Nederlanders bij de herdenking aanwezig.
De ceremonie zelf begon in de late namiddag onder het bewakende oog van een Poolse erehaag. Na een oecumenisch gebed kwamen vele vertegenwoordigers van de aan de herinrichting participerende landen aan het woord (Polen, Slowakije, Israël en Nederland). Staatssecretaris Martin van Rijn sprak mooie woorden en refereerde aan het goede en belangrijke werk van Stichting Sobibor en ook dat in Sobibor een jonge Nederlandse vrouw, Selma Wijnberg, verliefd werd op een Pool, Chaim Engel– hij noemde het ‘a monument in itself’.
Jules Schelvis kreeg samen met de twee andere overlevenden (Thomas Blatt en Philip Bialowitz) een Poolse onderscheiding. Uiteraard waren zij daar alle drie erg blij mee. En dat was nog niet alles. Ook Lies Caransa reisde met haar zoon mee met ons. Eerder dit jaar is in de grond van Sobibor het identificatieplaatje van haar neefje David ‘Deddie’ Zak gevonden. Het was een zeer emotioneel en bijzonder moment toen zij het plaatje te zien kregen. De Poolse overheid had een kopie van het plaatje vervaardigd en haar als cadeau gegeven. Het originele plaatje zal op termijn in het nieuwe museum in Sobibor een plek krijgen.
Na de vele toespraken werden er lichten bij de asheuvel neergezet. En ook in de Gedenklaan zetten mensen kaarsen bij de verschillende stenen. De schemer viel hierbij langzaam in.
Herinrichting
Vice-minister Zuchowski kondigde aan dat het winnende concept van de architecten Marcin Urbanek, Piotr Michalewicz and Łukasz Mieszkowski na onderhandelingen nu inderdaad gerealiseerd gaat worden. Uitgangspunt is een museum en het afschermen van de asvelden. Daarnaast dienen de huidige monumenten (basiliek, asheuvel en beeld van de vrouw met kind) intact te blijven en dient de natuur niet aangetast te worden.
Het winnende concept bestaat uit een muur die de route volgt van de Himmelfahrtstrasse, de weg die de slachtoffers naakt naar de gaskamer liepen. De asvelden worden ook omsloten door een muur, er zal echter een brede opening zijn (zo’n 30 meter) om zicht te hebben op de asvelden en plaats te bieden voor herdenkingen.
Wat zeer positief is dat Zuchowski beloofde dat de architecten met alle landen en belanghebbenden zullen overleggen over eventuele verbeteringen of aanpassingen. Wij staan hier uiteraard voor open.
De Herdenkingslaan zal in dit concept in zijn huidige vorm verdwijnen. De stenen zullen aan de momenteel geasfalteerde allee komen te liggen, het pad dat loopt van het museum naar de monumenten in het bos. Er is gegarandeerd dat er ook in de toekomst stenen bijgelegd kunnen worden, een vereiste van de Stichting Sobibor. De stenen krijgen hiermee een prominente plek in het ontwerp waarmee ‘individueel herdenken’ gewaarborgd is en blijft.
Waanzin
Na de herdenking had staatssecretaris Martin van Rijn alle Nederlanders bij de herdenking uitgenodigd voor een diner in Lublin waar we de gebeurtenissen van de dag hebben kunnen doornemen. Tijdens het diner bood Robert Croll, voorzitter van de raad van bestuur van het vfonds, aan zich in te spannen om het vfonds te bewegen voor de herinrichting 1 miljoen euro bij te dragen. Dat zou natuurlijk fantastisch zijn, daar de financiering van de herinrichting nog niet rond is. De staatssecretaris concludeerde dat hij die dag was geconfronteerd met de waanzin van de mens en hoe belangrijk het was dat we dit blijven herdenken en ook doorgeven aan de jeugd. De Stichting Sobibor sluit zich hierbij aan.
