Gedenkteken bij Vondelpark: spiegel ter reflectie
Bij de ingang van het Vondelpark aan de Van Eeghenstraat is in 2021 een gedenkteken geplaatst. Op de plek waar tijdens de Tweede Wereldoorlog een bordje hing met de tekst ‘Voor Joden verboden’, staat ter nagedachtenis nu een spiegel en tekstbord.
Het is een initiatief van Niels van Deuren, in samenwerking met het Amsterdams 4 en 5 mei comité en de gemeente Amsterdam. Van Deuren werd geïnspireerd door de toespraak van koning Willem-Alexander tijdens de Dodenherdenking van 4 mei 2020. “Sobibor begon in het Vondelpark. Met een bordje: Voor Joden verboden”, sprak de koning op een lege Dam.
Spiegel en tekst
Een jaar later is het gedenkteken, dat bestaat uit een spiegel en tekstbord, gerealiseerd. De spiegel nodigt de toeschouwer uit na te denken over wat hij of zij zelf zou doen bij het zien van onrecht. Zoals in 1940, toen de anti-Joodse maatregelen begonnen. ‘En wat jij nu doet, als je ergens racisme, discriminatie of intolerantie bespeurt. Kun je jezelf recht in de ogen kijken?’
Wegkijken
Dit werk is een van de eerste werken dat het “wegkijken” benoemt wat gebeurde tijdens de Tweede Wereldoorlog. Willem-Alexander citeerde tijdens zijn speech Jules Schelvis, een man die de holocaust overleefd heeft, die beschreef hoe de Joden in Amsterdam werden opgepakt tijdens de Tweede Wereldoorlog, en dat de rest van Amsterdam toekeek. “Honderden omstanders hebben zonder vorm van protest toegekeken hoe de overvolle trams, onder strenge bewaking, voorbij reden.”
Een deel van de Nederlanders verrichtte acties van verzet; een deel van de Nederlanders collaboreerde met de Nazi’s. Een groot deel van de Nederlanders deed niets en keek weg voor alle ellende die gebeurde tegenover de Joden en andere groepen.
Vandaag de dag, kijken nog steeds veel mensen weg, als er ergens racisme, intolerantie, onrecht of discriminatie plaatsvindt. Zelfs als ze er vlakbij staan en er iets van zouden kunnen zeggen.
Het kunstwerk bij de ingang van het Vondelpark, wil mensen letterlijk de spiegel voor houden.
Titel
De titel van het bord, “Sobibor – Wat doe jij”, verwijst naar een gedicht van de gefusilleerde verzetsstrijder Gerrit van der Veen “Wat doe jij”. Zijn gedicht werd gepubliceerd in het verzetsblad De vrije kunstenaar van maart 1944.
Jodenvervolging
In de Tweede Wereldoorlog volgden de anti-Joodse maatregelen elkaar steeds sneller op. In 1940 werd de toegang tot steeds meer voorzieningen verboden. In mei 1942 werd het dragen van de Jodenster ingevoerd en in juli 1942 begonnen de deportaties. In vernietigingskampen als Sobibor en Auschwitz kwamen meer dan 100.000 Joodse Nederlanders om het leven.
Meer informatie
Meer informatie over het gedenkteken is te vinden op
www.4en5meiamsterdam.nl/bord-vondelpark en www.amsterdam.nl/buitenkunst.
