Op 14 oktober 1943, 80 jaar geleden, vond een daad van moed en verzet plaats die de geschiedenis zou ingaan als de opstand in Sobibor. Deze gebeurtenis, waarbij gevangenen in het Duitse vernietigingskamp Sobibor in opstand kwamen tegen hun onderdrukkers, wordt jaarlijks herdacht. Dit jaar was er niet alleen een intieme herdenking op 14 oktober, maar ook een internationale herdenking op 12 oktober, waarbij demissionair premier Rutte en demissionair staatssecretaris Van Ooijen aanwezig waren.
Een Krachtige Boodschap van demissionair Premier Rutte
Tijdens de internationale herdenking sprak demissionair premier Rutte met diepe emotie over het belang van herdenken en het eren van degenen die in 1943 in opstand kwamen en degenen die in Sobibor werden vermoord. Hij citeerde de Joodse traditie: “Moge hun nagedachtenis tot zegen zijn. Mogen ze nooit vergeten worden, zoals hun moordenaars van plan waren.” Met deze woorden benadrukte hij de blijvende herinnering aan de slachtoffers en de kracht van het verzet.
Premier Rutte voegde eraan toe dat de aanwezigheid bij deze herdenking een duidelijke boodschap is: het kwaad zal niet zegevieren. Door samen te komen, de namen van de slachtoffers te noemen en hun verhalen te vertellen, herinneren we onszelf eraan hoe belangrijk het is om waakzaam te zijn, juist in het heden. We moeten opstaan tegen antisemitisme en andere vormen van uitsluiting, tegen onderdrukking en opkomen voor vrijheid, mededogen en menselijkheid.
Het voorbeeld van Jules Schelvis, Ursula Stern en Selma Engel-Wijnberg toont ons de weg. We moeten blijven vertellen, zodat de gruwelen van Sobibor nooit vergeten worden.
Een Belangrijke Ontwikkeling: Reconstructie van het Kampterrein
Een andere gedenkwaardige gebeurtenis in de herdenking van de Sobibor Opstand is de afronding van de reconstructie van het kampterrein. Dankzij intensief archeologisch onderzoek is het gelukt om de plattegrond van het kamp te reconstrueren, waarbij oa de locatie van de gaskamers is gevonden. Deze reconstructie werpt nieuw licht op de gruwelijke geschiedenis van Sobibor en helpt om het verhaal completer te vertellen.
Sjiwwe voor Sobibor
Tegelijkertijd met de herdenking in Sobibor vond in Herinneringscentrum Kamp Westerbork ook een herdenkingsbijeenkomst plaats. Journalist Rosanne Kropman presenteerde haar nieuwe boek over Sobibor en jongeren van Roestvrij theater speelden de voorstelling Sjiwwe voor Sobibor. In samenwerking met Roestvrij theater, Theater Na de Dam en Stichting Sobibor ontwikkelde het Herinneringscentrum Kamp Westerbork de voorstellingenreeks Sjiwwe voor Sobibor. Deze nieuwe manier van herdenken werd vanaf het voorjaar van 2023 op het voormalige kampterrein en andere locaties gespeeld. In het kader van de herdenking van de opstand werd de voorstelling opnieuw opgevoerd.
Het Donkerste Donker: Verhalen van Menselijke Destructie
Een ander belangrijk aspect van de 80e herdenking is de publicatie van het boek ‘Het Donkerste Donker’ door Rosanne Kropman. Dit boek graaft diep in de verhalen van menselijke destructie in het Duitse vernietigingskamp Sobibor in het bezette Polen. Het boek biedt een onmisbare inzage in de persoonlijke ervaringen van enkele slachtoffers en overlevenden, waardoor we hun verhalen kunnen blijven vertellen en herinneren.
Een Intieme Herdenking op 14 Oktober
Op 14 oktober, precies 80 jaar na de opstand, vond een intieme herdenking plaats in Sobibor. Nabestaanden van overlevenden en slachtoffers, samen met Stichting Sobibor, de Nederlandse ambassadeur in Polen, Bildungswerk Stanisław Hantz e.V., de staatsmusea Majdanek en Sobibor en scholieren uit Nederland, Polen, Duitsland en Oostenrijk verzamelden zich op de historische grond.
Op de plek waar de opstand begon, werden ontroerende toespraken gehouden door Tagan Engel, kleindochter van Sobibor overlevenden Selma Engel-Wijnberg en Chaim Engel, en Rena Smith-Blatt, dochter van Thomas Toivi Blatt.
Vervolgens verplaatste de herdenking zich via de herdenkingslaan naar de plek waar de massagraven liggen. Hier werd een Kadisj uitgesproken en werden de namen van de slachtoffers van Sobibor voorgelezen. De herdenking eindigde met een ontroerend muziekstuk.
De deelnemers bezochten ook de laan met de gedenkstenen, waar Jetje Manheim, voormalig voorzitter van de Stichting Sobibor, en Steffen Hänschen, lid van Bildungswerk Stanisław Hantz, spraken over de betekenis van deze stenen en de bijzondere geschiedenis van hun plaatsing. Naomi Koster vertelde bij de steen voor Manfred Levie over het leven van haar oom.
De herdenking van de opstand in Sobibor is niet alleen een eerbetoon aan degenen die het ondenkbare hebben meegemaakt, maar ook een verplichting om hun verhalen door te geven aan toekomstige generaties. Het is een herinnering aan de verschrikkingen van het verleden en een oproep tot waakzaamheid in het heden, zodat we nooit vergeten en altijd blijven opkomen voor vrijheid en menselijkheid. Samen staan we sterk tegen het kwaad.
De NOS maakte een prachtige reportage van de herdenking van de opstand in zowel Sobibor als bij herinneringscentrum Kamp Westerbork.
Sobibor in het nieuws in oktober 2023 (overzicht)
