Bernolf Kramer

Met trots kondigen we aan dat Sophie Brinkhof en Tess Sluijs de Jules Schelvis Jongerenprijs 2024 hebben gewonnen met hun profielwerkstuk ‘Selma en Thomas in Sobibor’.

Hun werkstuk biedt een unieke vergelijking van de ervaringen van twee Joodse gevangenen in Sobibor: Thomas Blatt en Selma Wijnberg. Het juryrapport prees hun observerende en respectvolle benadering, en het bijzondere interview met Rena, de dochter van Thomas Blatt, voegt een extra dimensie toe. Een welverdiende erkenning voor hun harde werk en toewijding. Gefeliciteerd Sophie en Tess!

Lees hier het juryrapport.

Lees hier het profielwerkstuk van Sophie en Tess.

In de week van 11-15 oktober namen 17 scholieren en drie docenten deel aan de internationale jongerenconferentie in Polen. De leerlingen kwamen van scholen uit Doetinchem, Elburg, Heerde en Voorburg. Naast de Nederlandse scholieren namen ook leerlingen uit Polen, Duitsland en Oekraïne deel aan de conferentie.

Het programma was intensief en zeer divers. De leerlingen bezochten de voormalige vernietigingskampen Sobibor en Majdanek. Daarnaast werden bezoeken afgelegd aan Wlodawa, Lublin en Warschau. Heel bijzonder was de deelname op 14 oktober aan de herdenking van de opstand in 1943 in Sobibor. De leerlingen lazen daarbij de namen van de Joodse slachtoffers uit de plaatsen waar hun scholen staan. Na afloop van deze herdenking was er een prachtig concert in de synagoge in Wlodawa. Jongeren uit Wlodawa verzorgden een rondleiding in de stad waarbij de Rooms-katholieke kerk en de Oosters Orthodoxe kerk werden bezichtigd. Een wandeltocht naar de rivier aan de Wit-Russische grens maakte grote indruk op de deelnemers.

In het voormalige vernietigingskamp Sobibor werden persoonlijke verhalen bij de gedenkstenen verteld, waaronder het verhaal over het Kindertransport uit Kamp Vught (1269 kinderen), de levensverhalen van Jules en Rachel Schelvis, het overlevingsverhaal van Mirjam Blits en het tragische verhaal over de goochelaar Ben Ali Libi.

De reis werd afgesloten met een bezoek aan Warschau, waar een gids de indrukwekkende verhalen over het getto van die stad vertelde en de herinneringsplekken van deze tragische gebeurtenissen centraal stelde.

Deze reis heeft op de deelnemers een diepe indruk achtergelaten. De jongeren zullen als ambassadeurs de verhalen en hun ervaringen gaan doorvertellen. Dat was een van de wensen van onze onvergetelijke Jules Schelvis…

Chantal van Gelder, Martijn Pellis en Willem van Norel

Foto’s: Museum and Memorial in Sobibór

Door Piet Schut, rondleider bij doorgangskamp Westerbork

Inleiding

Verslag verdiepingsreis 2024

“Ik dwaal door Amsterdam. Het is gestorven

mijn oude vrienden loopen niet met mij

een donk’re schaduw schuifelt somber mede,

de dooden loopen mee in eindeloze rij.”

Dit is een strofe uit het gedicht van Eli Dasberg, dat hij schreef na zijn terugkeer in Amsterdam in juni 1945. Als rondleider van doorgangskamp Westerbork droeg ik dit al enkele jaren bij mij. Nu deed de gelegenheid zich voor om het in z’n geheel voor te dragen in ons hotel.

Inmiddels waren we al een paar dagen met elkaar opgetrokken. De twee reisleiders Menno en Alwin en onze gemêleerde groep : Man, vrouw, jong (27) en oud (74), joods en niet-joods, docenten, gidsen, bevlogen holocaust-adepten en overige geïnteresseerden. Aan het einde van de reis voelde het voor mij als een grote familie. Veilig en vertrouwd. En dat was niet onbelangrijk. Het was een intensieve, soms emotionele en vermoeiende reis. Maar vooral onvergetelijk.

Overwegingen

De holocaust laat mij niet meer los. Daarom wilde ik deze reis (mee)maken. Om te ervaren en te voelen wat het met me doet, wat het teweeg brengt in mij. Ik herkende de meeste getuigenverklaringen die voorgelezen werden tijdens onze reis. Maar nu kreeg het een stem. Het kreeg een gezicht. Het bracht me in tranen. Daar te zijn, daar te lopen, over die schuldige grond. En me voortdurend af te vragen: Wat zou ik hebben gedaan, wie of wat zou ik zijn geweest?

Want de uitspraak ”nooit meer” is een illusie. Wensdenken. De realiteit: de mens blijft een mens. En ook de daders en de omstanders waren veelal doodgewone mensen. Dat is tegelijkertijd ook het beangstigende….

Het is een verdiepingsreis. Die verdieping zit niet eens zozeer in de toegenomen kennis – want die kun je ook uit boeken halen – maar vooral in de doorvoelde emoties die zo verbonden zijn met de bezochte, beladen, historische daderplekken. De getto’s, de verzamelplaatsen, het stationnetje, over een treinrails te lopen, de leegte te ervaren, stil te zijn en het verdriet te voelen…

Zaterdag

Op de dag van aankomst brengen we eerst een bezoek aan het schitterende Polin Museum in Warschau, waar we een rondleiding krijgen door de geschiedenis van het Jodendom in Polen.

Zondag

Ons hotel staat in Lublin, Daar krijgen we de volgende dag een rondleiding door het getto-deel van de stad. Ongelooflijk, als je bedenkt dat alleen al vanuit Lublin  300.000  Joden werden vermoord. Er wonen er nu nog slechts enkele tientallen!  De Endlösung der Judenfrage,  wordt hier bijna voelbaar.

’s Middags regent het en dat voelt als het tranendal van Lublin. Het daderschap van Aktion Reinhardt staat centraal. De ontkenning van de daders en het falen van het rechtssysteem leidden er toe dat velen de dans ontsprongen en vrijuit gingen.

Maandag

We bezoeken de volgende dag Trawniki en Izbica, plaatsen waar veel Joden omkwamen. Trawniki was ook een opleidingskamp voor krijgsgevangen sovjet-soldaten, waaronder veel Oekraïners. Zij werden na hun opleiding als bewakers aangesteld en nog meer gevreesd dan de SS-ers.

Een begraafplaats in Piaski is geheel verwaarloosd en blijkt een jongerenhangplek. Zoveel rotzooi: plastic, lege flessen, glas. Om je werkelijk dood te schamen.

Dinsdag

Dinsdag gaan we naar Belzec. We bezoeken de verzamelplaats voor de Roma en Sinti en de plek waar voor hen gedenktekens staan. Vervolgens krijgen we een rondleiding door het dorp. Er worden weer veel getuigenverklaringen voorgelezen.

Presentatie over Roma- en Sintikamp in Belzec. Op de achtergrond de barakken van het Roma- en Sintikamp. Het lijkt het erop dat het terrein wordt klaargemaakt voor nieuwbouw.

Het kamp Belzec maakt een enorme indruk. Uitgestrekt en uitgespreid ligt zwart/grijs vulkanisch gesteente voor ons, doorsneden door een gang naar de diepte waar de Joden werden vergast. We houden de adem in. Slechts drie overlevenden van de meer dan 430.000 gevangenen. In het museum is een donkere stiltekamer. Ik sta daar minutenlang, alleen met mijn gedachten aan dit duistere verleden. Dan ineens voel ik de tranen komen.

Woensdag

De volgende dag bezoeken we eerst de plek waar het werkkamp Alter Flugplatz zich bevond – waar Jules Schelvis twee weken heeft verbleven – voordat we Majdanek bezoeken. In dit werkkamp waren de omstandigheden mensonterend. In zijn boek “Binnen de poorten” beschrijft hij hoe zijn medegevangenen niet meer waren dan menselijke skeletten.

In Majdanek (zowel concentratie-, als vernietigingskamp) is nog veel te zien in de barakken die vrijwel allemaal gereconstrueerd zijn en deels zijn ingericht als expositieruimtes. Confronterend zijn de gaskamers, doucheruimten, verbrandingsovens en het mausoleum, dat thans gerestaureerd wordt. Het frisse groen van de grasvelden doet lieflijk aan, volgens kapo’s is Majdanek nog erger dan andere concentratie kampen, wat leefomstandigheden betreft en het brute, sadistische geweld dat er werd uitgeoefend.

Donderdag

Op donderdag staat Treblinka op het programma. Een lange reis, met af en toe het oog op de akkers (ook hier veel mais), landerijen en dorpjes met fraaie huizen, brengt ons op de plaats van bestemming.

Het vernietigingskamp Treblinka heeft weer een geheel eigen identiteit. Een omvangrijk terrein, veel bos, veel gemarkeerde bospaden. Op de plek zelf een bombastisch gedenkteken, veel rotsachtige herdenkingsstenen groepsgewijs opgesteld. Een enigszins ruige aanblik. Het is ontluisterend als je stil staat bij het besef, dat hier 900.000 joden zijn vermoord. Het is werkelijk ongekend en veelal ook onbekend.

Vrijdag

Op vrijdag is dan eindelijk Sobibor aan de beurt. Na eerst gemoedelijk een gezellige markt en twee synagogen in Wlodawa te hebben bezocht, maken we een rondgang om het museum van Sobibor. Het museum is informatief.

Van kamp Sobibor zelf is niets over. Zoals te doen gebruikelijk, werd door de nazi’s alles opgeruimd. Sobibor heeft veel witgrijze muren, lichtkleurige stenen die oplichten door de zon. De asheuvel heeft de vorm van een platte piramide, die is gemaakt van zand vermengd met menselijke as en botten. De Herdenkingslaan met aan beide zijden gedenkstenen met overwegend Nederlandse namen, nodigt uit tot een stille tocht.

We staan in een kring als het kaddisj wordt gezegd We noemen namen van degenen die we hier willen gedenken. Ik sta stil bij het kindertransport uit Vught van bijna 1300 kinderen, veelal vergezeld van één ouder, dat via kamp Westerbork hier op 11 juni 1943 aankwam en waarbij alle 3017 inzittenden werden vergast. Het is een ontroerend en verstild moment. Hier samen te staan. Met elkaar. En toch ieder met zijn en haar gedachten. Met een brok in de keel staren we voor ons uit…

Zaterdag

Op de laatste dag hebben we nog een rondleiding door Warschau, voordat we terugvliegen. Op weg daar naar toe wisselen we boekentips uit.

We zijn er die middag niet meer zo met ons hoofd bij. Het hoofd is vol. Zoveel indrukken, zoveel gezien, gehoord. Zoveel historische plaatsen bezocht. Zoveel samen gedeeld. Wat een intense belevenis.

Ten slotte

Er is moed voor nodig om de pijn van de holocaust zo dicht te naderen dat het werkelijk voelbaar wordt. De Verdiepingsreis van de stichting Sobibor reis brengt dit teweeg. Eenmaal weer thuis denk ik: Wat ben ik blij dat ik die moed heb gehad. En ik wil de verhalen blijven vertellen alsof ik er zelf getuige van ben geweest…

---

door Stefan Kras, Geschiedenisdocent aan Johan de Witt Scholengroep

Ik had verschillende redenen om deel te nemen aan de studiereis naar de Aktion Reinhard-kampen in het oosten van Polen.

Ten eerste historische nieuwsgierigheid. In het geschiedeniscurriculum op middelbare scholen komt Auschwitz in het lesprogramma uiteraard (oppervlakkig) aan bod, maar ik wist eigenlijk weinig van de overige vernietigingskampen. Deze reis bood een ongelooflijk veelzijdig programma waarbij we elke dag met de bus langs diverse ‘lieux de mémoires’ reisden. De toelichting werd deels verzorgd door lokale gidsen en deels door onze deskundige begeleiders die de verhalen in alle gruwelijkheid tot leven wisten te brengen met treffende

anekdotes en mooi beeldmateriaal. Het verleden kwam op die manier erg dichtbij. We bezochten onder meer het Polin museum; het getto van Lublin; de sjtetl van Izbicza en het trainingskamp Trawniki; en vervolgens vier vernietigingskampen: Belzec, Majdanek, Treblinka en Sobibor. Door dit rijke programma heb ik een uniek totaalbeeld gekregen van de enormiteit van de Holocaust en de Tweede Wereldoorlog.

Ik mocht – net als de andere docenten – zelf ook een kleine voordracht geven in concentratiekamp Majdanek aan de hand van de mémoires van Jerzy Kwiatkowski, die de verschrikkingen dit kamp had overleefd. Om dit indringende boek te spiegelen aan een bezoek van het kamp heeft op mij een diepe indruk gemaakt.

Naast een groter historisch inzicht van de Tweede Wereldoorlog was deze reis ook op andere manieren waardevol. Het contact met de andere deelnemers, die allemaal andere redenen hadden om deze reis te maken, was in zichzelf verrijkend. Het was ondanks de ‘zware’ context erg gezellig en ik heb mijn professionele netwerk op een nuttige manier kunnen uitbreiden.

Ten slotte heb ik ook concrete lesideeën overgehouden aan de reis. Op school herdenken we in een lessenserie de joodse oud-leerlingen die zijn vermoord in Sobibor; het bezoek aan het monument van Sobibor en mijn foto’s daarvan zal ik integreren in mijn toekomstige lessen.

 

Het Verzetsmuseum en de Stichting Sobibor organiseren jaarlijks Sobibor: verzet en hoop. De opstand die geschiedenis schreef. Deze bijeenkomst vindt plaats ter herdenking van de opstand in het vernietigingskamp Sobibor in oktober 1943. Iedereen is op 27 oktober 2024 welkom om Sobibor: verzet en hoop bij te wonen. Sprekers zijn historicus Erik Schumacher en onderzoeksjournalist Rosanne Kropman.
Ook zal tijdens de bijeenkomst de Jules Schelvis Jongerenprijs worden uitgereikt.

Alleen entree op vertoon van gratis ticket.

Op zaterdag 21 september 2024 om 20.00 uur, op de internationale dag van de vrede, en aan de vooravond van de herdenking van 80 jaar bevrijding, vindt in de Grote Kerk van Apeldoorn het Concert van Verbinding plaats. Stichting Sobibor is één van de sponsoren van het concert.

Tijdens dit concert willen het Nationaal Symfonisch Kamerorkest (o.l.v. Jan Vermaning) en filosoof Bart Brandsma samen met een
breed publiek stilstaan bij het belang van vrijheid. Aan de hand van muziek, beelden en persoonlijke verhalen openen we het gesprek over wat ons verbindt. We willen weg bewegen van zwart-wit denken en zoeken de nuance: ‘Wat voor de een liefde is, is voor de ander haat. Alsof wij zijn vergeten dat het midden nog bestaat. Er is geen kant te kiezen, ze maken ons wat wijs. Ze praten over zwart en wit, maar wijsheid is vaak grijs’. (Stef Bos)

Achtergrond
De wereld is onrustig, polarisatie is aan de orde van de dag, verbale en fysieke dreiging is niet eens uitzonderlijk meer… Discriminatie, homofobie, antisemitisme… We lijken steeds meer en vaker stil te staan bij de verschillen tussen mensen, en verliezen soms het gevoel voor wat ons mensen (ver)bindt. En soms durven mensen niet meer over conflicten in de wereld te praten, bang voor eventuele ruzies of verharding van meningsverschillen. Het Concert van Verbinding wil met muziek, beelden en persoonlijke verhalen een brug slaan tussen verschillende levensovertuigingen en opvattingen. Om weer te kunnen ontdekken wat ons bindt, in plaats van te focussen op wat ons verdeelt. We verschillen, maar in de kern lijken we veel op elkaar. En dát willen we heel graag benadrukken.

Programma
Verbinding is de leidraad voor het programma van de avond, waarin Bart Brandsma in zes korte teksten inzicht geeft in de dynamiek van polarisatie, maar ook omschrijft hoe we ermee om kunnen gaan. Zijn teksten worden met elkaar verbonden door veelal bekende (klassieke)
muziekstukken van onder andere E. Morricone, R. V. Williams, W.A. Mozart en L. van Beethoven.
Veel van de gespeelde werken worden ook gebruikt als achtergrondmuziek op spelcomputers en in animatiefilms en zullen dus ook voor een breed (jong) publiek herkenbaar zijn. De teksten en muziek worden aangevuld met beelden van de totstandkoming van kunstwerken die
kunstenares Doortje van Ginneken speciaal voor dit concert vervaardigt.

Uitvoerenden
Het concert wordt verzorgd door het Nationaal Symfonisch Kamerorkest, een enthousiast en flexibel orkest dat bestaat uit een vaste kern van ongeveer vijftig professionele musici. Naast eigen concertseries wordt het orkest veelvuldig uitgenodigd om koren te begeleiden en is het
actief op het gebied van educatie en onderwijs. Het orkest is onder andere bekend van de indrukwekkende internationale concerttournee ‘Er reed een trein naar Sobibor’ van, en met, Holocaust overlevende Jules Schelvis.

Voor het Concert van Verbinding werkt het Nationaal Symfonisch Kamerorkest samen met het Noord Nederlands Kamerkoor, het Bachkoor Apeldoorn, Toonkunst Arnhem en met Bart Brandsma. Brandsma is bekend als filosoof, polarisatie-expert en consultant. Hij traint
professionals in de omgang met polarisatie. Internationaal, van Cambodja tot Libanon, van Kiev tot Belfast, en in Nederland met bijvoorbeeld politie, journalisten, ministers, rechters, burgemeesters, docenten. Hij schreef het boek Polarisatie; inzicht in de dynamiek van wij-zij denken.

Praktische informatie Concert van Verbinding
Datum: Zaterdag 21 september 2024
Tijd: 20.00 uur – 21.30 uur
Locatie : Grote Kerk, Loolaan 16, Apeldoorn
Entree: Gratis*
Aanmelden: Het aantal zitplaatsen in de Grote Kerk is beperkt en vol = vol.
Meld u daarom aan via stnationaleherdenkingjoure@gmail.com (voorkeur)
of via het telefoonnummer: 05 13 26 79 06
Website: Kijk voor alle informatie en het laatste nieuws op nationaleherdenkingjoure.nl

* Om het concert voor een zo breed mogelijk publiek – en met name voor jongeren en voor hen die minder makkelijk in aanraking komen met concertbezoek – toegankelijk te maken, zal geen entree worden gevraagd. In plaats daarvan kunnen bezoekers een vrijwillige financiële bijdrage leveren in de vorm van een ‘open Tikkie’. De QR-code daarvoor staat in het programmaboekje bij het concert.

Stel je eens voor hoe Ellen Sanders en haar man Ben de Swarte zich gevoeld moeten hebben tijdens hun transport naar Sobibor op 8 juni 1943. Ze waren ouders van een baby van 3 maanden oud die door de buurvrouw was meegenomen enkele minuten voor hun arrestatie op 26 mei 1943.

Ellen en Ben werden gedeporteerd naar Sobibor zonder hun dochter met het zogenaamde kindertransport. Tsiwja overleefde als Carla. Op Carla’s verzoek delen we het verhaal van haar vermoorde biologische ouders.

Zaterdag 1 juni vond – voor de derde keer  – de Sobibor Herdenking plaats bij het Spiegel monumentje ‘Sobibor – en wat doe jij’ aan de Van Eeghenlaan (ingang Vondelpark) in Amsterdam. Hoewel vooraf weinig ruchtbaarheid was gegeven aan de bijeenkomst waren toch zo’n 150 mensen op deze kille namiddag in juni naar de herdenking gekomen.

Voorafgaand aan de herdenking speelden  jongeren van Theaterschool Utrecht i.s.m. Stichting ‘Theater Na de Dam’ veer verkorte versie van hun voorstelling ‘Het kind is niet meer, een mens is pas vergeten, als zijn naam vergeten’ van theatermaker Gilles Groot. 18 Jonge spelers speelden een aangrijpende voorstelling over het joodse weeshuis in Utrecht. Een groot aantal van de weeskinderen werd in Sobibor vermoord.

Christine Gispen-de Wied, voorzitter van de Stichting Sobibor, heette iedereen welkom en hield een betekenisvolle toespraak waarin ze zich afvroeg hoe Jules Schelvis – 25 jaar na de oprichting van de Stichting – het gevonden zou hebben als hij nu op de eerste rij had gezeten.

Aansluitend werden drie getuigenissen gelezen: van een dader, een omstander en een slachtoffer en sprak Natascha van Weezel één van haar recente columns uit het Parool uit. Natascha, die onlangs de Pim Fortuynprijs kreeg voor haar moed en durf het vrije woord altijd te laten prevaleren, ontroerde met een prachtig persoonlijk verhaal. De aanwezigheid van haar zoontje Max van ruim 1 jaar gaf haar verhaal nog een extra persoonlijke lading.

Mirjam van Dam en Ed Boekee haakten tenslotte met hun muziek prachtig aan op de woorden van Natascha.

Na de plechtige 1 minuut stilte legden eerst sprekers en daarna alle aanwezigen steentjes bij het monument. De nazit in het Blauwe Theehuis in het Vondelpark was een mooie afsluiting van opnieuw een waardige, betekenisvolle en inhoudsvolle herdenking.

Afgelopen mei zijn Laurens van Hofslot en Olivia Rice, studenten van het University College Utrecht, mee geweest met de herdenkingsreis. Dit had te maken met hun betrokkenheid bij het interview project van Stichting Sobibor. Voor dit project hebben beiden verschillende overlevenden en nabestaanden van de Holocaust geïnterviewd. Het voornaamste doel van het project, dat nog steeds loopt, is om het oorlogs- en levensverhaal vast te leggen voor familie. Als afsluiting gingen Olivia en Laurens mee op herdenkingsreis naar Sobíbor.

Laurens schrijft dat hoewel hij door interview project erg begaan is met dit onderwerp, hij zelf geen joodse achtergrond heeft. Hij was daarom van te voren bezorgd dat hij zich daardoor misschien een buitenstaander zou voelen, maar niets was minder waar. Olivia en hijzelf werden met open armen warm ontvangen in de groep, en deze reis heeft hem waardevolle nieuwe inzichten en kennis opgeleverd. Het meeste waarvan ik heb geleerd, zo schrijft ook Olivia, waren niet de verschillende musea of plekken die we hebben bezocht. Het was de groep waar zijzelf en Laurens onderdeel uit van mochten maken. De groep was open en gezellig en altijd klaar voor een kletspraatje tijdens busreizen en gezellige etentjes. Deze contacten waren niet alleen maar oppervlakkig; zo heeft Olivia ook ontzettend veel geleerd over verschillende aspecten van de joodse cultuur.

Tijdens de reis hebben we veel verschillende plekken bezocht. Ons reis startte in Warschau, waar we met het vliegtuig aan kwamen. Ons eerste bezoek was aan het Joods Historisch Instituut, waar we een fascinerend en schokkend inzicht kregen in hoe het er in de ghetto in Warschau aan toe was gegaan, en hoe het joodse verzet zich had georganiseerd ten tijde van de oorlog. Na dit bezoek vertrokken we naar Lublin, waar we in een hotel verbleven tijdens de reis. Op dag 2 en 3 zijn we met de groep naar Wlodawa geweest voor een bezoek aan twee synagoges. Ze kunnen worden bezocht maar zijn niet meer in gebruik. Daar hebben we meer geleerd over de geschiedenis van de joodse gemeenschap in deze regio. Vanuit Wlodawa vertrokken we naar kamp Sobíbor, waar we een korte toelichting kregen over hoe het kamp eruit had gezien en hoe het eraan toe was gegaan, compleet met getuigenissen van overlevenden. Ook was er gelegenheid om het museum te bezoeken en de gedenklaan met de stenen te zien.

Geheel in de joodse traditie hebben we ook een herdenkingsceremonie gehouden bij de asheuvel, waarbij men de mogelijkheid kreeg om de namen van hun familieleden te noemen. Dit moment was erg emotioneel, en heeft een diepe indruk achtergelaten. Het was erg krachtig om te zien en horen dat ondanks alles, deze families op deze plek konden zijn om hun familieleden te eren, ondanks het grote leed wat hun familie was aangedaan. Olivia schrijft hoe de lieve en gezellig groep dit moment van herdenking in kamp Sobibor het best moeilijker maakte. “Ik heb me op die dag echt gerealiseerd wat de impact van de Holocaust echt is geweest. Het is gemakkelijk om in de academische wereld om je te distantiëren van de tragedies en mensenrechten schendingen waar je over leert. De herdenking heeft een impact achter gelaten die er voor zorgt dat ik dit nooit (meer) zal doen.” Ook Laurens schrijft dat je als student je soms makkelijk in de val trapt om op een academische manier om te gaan met informatie over de Holocaust, maar deze herdenking maakte de verhalen van de Holocaust voor mij op een nieuwe manier tastbaar. Het schrille contrast tussen de locatie van Kamp Sobíbor – op een ogenschijnlijke vredige plek midden in het bos, waar de zon schijnt en de vogeltjes fluiten – en de verschrikkingen die hier hebben plaatsgevonden was stuitend.

Het bijzonderste om te zien en mee te maken was de sterkte van de groep. Niet alleen in het eren van hun familieleden, maar vooral in hun inspanningen om een educatief element aan de reis toe te voegen. Op de derde dag van de reis voegde zich namelijk een groep Poolse scholieren uit Lublin zich bij onze reis. Het was een zeer waardevolle toevoeging aan ons tweede bezoek, omdat we op deze manier erg veel van elkaar konden leren, en de nabestaanden en overlevenden uit onze groep ook de verhalen van hun familie kon doorgeven aan deze nieuwe generatie.  Op de laatste dag van onze reis gingen we terug naar Warschau, dit keer op bezoek bij het Polin museum. Hier kregen we de kans om op een interactieve manier ondergedompeld te worden in de geschiedenis van de joodse bevolking in Polen.

Laurens schrijft tenslotte dat de hele reis een erg emotionele maar daardoor juist ontzettend bijzondere en waardevolle ervaring is geweest. “Ik denk dat ik deze ervaring nooit meer ga vergeten, en ik ben thuisgekomen met een nieuw perspectief op zowel dit donkere deel van onze gedeelde geschiedenis, als de wereld om me heen. Ik ben erg dankbaar voor de kans die ik heb gekregen om mee te gaan op deze reis, en prijs me gelukkig dat Olivia en ik deel uit hebben mogen maken van zo’n hechte groep met verschillende families, generaties en achtergronden waarbij we veel van elkaar hebben geleerd en in korte tijd een bijzondere connectie hebben gemaakt!”

Met twee broers, drie zussen, een kleindochter en aanhang ging dit jaar ook de familie Rozendaal mee met de herdenkingsreis. De oudste broer Walter droeg tijdens de herdenkingsceremonie het onderstaande gedicht van zijn zoon Bas voor:

Hoe kan de zon schijnen in de hel?

Mijn verwachtingen pikkedonker,
als een dreigende onweerswolk

Wat zich hier heeft afgespeeld
niet voor te stellen, noch te bevatten

Een systematische moordmachine
bediend door vlees en bloed

Hoe kon ik denken dat ik, vanaf mijn balkon
dezelfde nachtelijke geluiden hoorde als jullie toen

’s Ochtends binnen gereden
de avond nooit gehaald.

En nu, ik hier met mijn lieve Sanne
in een verwarrend contrastrijke omgeving

Geen modder, of een grauwe sluier
maar een warme lentezon

Hoe kan een plek als deze
eruit zien als vredig natuurgebied

Sobibor onheilsplek uit overleving
voor mij te zwaar om over te horen

Al jaren dreunt het in mijn hoofd,
en trek ik persoonlijke conclusies

Ik zie mezelf een slachtoffer
als een van hen

Als een van de miljoenen
die moesten worden uitgeroeid

Niet waard om te bestaan
niet bedoeld om te leven

En daarom ben ik hier
niet langer in die gedachten

Eren wil ik, en herdenken
ik ben niet dood, ik leef

Wellicht is dat mijn eerbetoon
mijn adem elke dag

Mijn bestaan, mijn nageslacht
als dikke vinger naar de waanzin

En daarom mag de zon hier schijnen
mag het leven hier ook verder gaan

Omdat geen ontluikend groen blaadje aan de bomen,
geen vrachtwagen met stortend grind,

De geschiedenis kan doen vergeten,
zolang wij er zijn,
dat wij er zijn.

Voor meer informatie over deelname aan het interview project en volgende herdenkingsreizen kunt u contact opnemen met petra.vdboomgaard@sobibor.org

 

 

Stichting Sobibor nam van 16-21 juni 2024 deel aan het seminar Unveiling ‘Aktion Reinhardt’: A Multiperspective Exploration. Het  seminar werd georganiseerd door Brama Grodzka Gate-Teatr NN in Lublin.

Teatr NN is een bijzondere organisatie , gehuisvest in de Grodza Gate in Lublin, de poort die het Joodse en christelijke gedeelte van de stad oorspronkelijk scheidde. In de oorlog werd het eerste Joodse getto in de wijk buiten de poort gerealiseerd. Teatr NN organiseert theatervoorstellingen en kunst producties die allen hun focus hebben op het leven van de (voor)-oorlogse Joodse bevolking in Lublin. Deze bevolkingsgroep heeft na de oorlog tot zeer recent nooit deel uitgemaakt van de geschiedenis van de stad Lublin. Weinig bekend is ook de centrale positie die Lublin innam in Aktion Reinhardt, het operationele hart van de Holocaust.

Het seminar was gericht op dit stuk geschiedenis, waar Sobibor als een van de drie vernietigingskampen onderdeel van uitmaakt. Met organisaties uit Israel, Oekraïne, Duitsland, Italië, Luxemburg, Polen en Nederland werden de plekken bezocht en werd gesproken over de verschillende manieren van herdenken en kennis overdracht aan de volgende generaties. Een boeiend netwerk dat liet zien hoeveel we nog van elkaar kunnen leren om een ‘gemeenschappelijk’ narratief mogelijk te maken over dit deel van de Holocaust. Voor meer informatie over de Brama Grodzka Gate en hun activiteiten, zie deze link.

Op meer museaal gebied is de Grodzka Gate een bezoek waard. In dit interessante gebouw zijn 43.000 mappen verzameld, 16.00 interviews geregistreerd die een beeld geven van het voor-oorlogse leven. De mappen staan voor iedere inwoner van Lublin voor de oorlog. Tenminste de helft van de mappen is leeg; geen naam, adres, geen foto’s van de mensen die weggevoerd werden. De Grodzka Gate werkt elke dag aan het zoeken en verzamelen van nieuwe schaarse gegevens. Een indrukwekkende taak, die een ieder die het Teatr bezoekt niet onberoerd laat.

Onlangs hebben we het nieuwe jaarverslag gepubliceerd.

Jaarverslag 2023 Stichting Sobibor

Annual Report 2023 Sobibor Foundation