Ingrid Zylstra

De jaarlijkse herdenking  van de opstand van 14 oktober 1943 in Sobibor vond dit jaar plaats op zondagmiddag 20 oktober in Nationaal Monument Kamp Amersfoort. Er waren ongeveer 90 donateurs en geinteresseerden naar deze middag gekomen. Naast een lezing over Aleksander Pechersky, de leider van de opstand, werd er een film vertoond over het getto van Warschau. 

Prof. dr. Selma Leydesdorff (Universiteit van Amsterdam), onder andere bekend van haar interviews met nabestaanden en overlevenden van Sobibor, sprak over haar onderzoek naar een van de leiders van de opstand, Aleksander Pechersky. Aan de hand van door haar gevonden nieuwe bronnen ging zij dieper in op zijn level zowel voor als na de opstand. Zij vatte het zelf samen als ‘een triest verhaal van een bijzondere man’. Aleksander Pechersky heeft nooit erkenning gekregen van de Russische overheid voor zijn bijdrage aan de opstand, echter er is hoop. Afgelopen 14 oktober is in een synagoge in Moskou Aleksander Pechersky herdacht in bijzijn van mensen van de Russische regering, een stap in de goede richting.

Na een korte pauze werd de documentaire A film unfinished over het getto van Warschau vertoond. Deze documentaire uit 2010 is gebaseerd op originele archiefbeelden gemaakt door de nazi’s in mei 1942, twee maanden voor de start van de deportaties naar Treblinka. Regisseur Yael Hersonski plaatst de archiefbeelden in hun context en ontmaskert het achterliggende doel van deze vergeten nazipropagandafilm. In de documentaire geven overlevenden van de Shoa commentaar op de confronterende beelden en wordt een van de Duitse filmmakers gevraagd naar de bedoelingen van het filmen. Ook werpen de beschrijvingen uit het dagboek van de voorzitter van de Joodse Raad van het getto van Warschau een ander licht op de beelden. Al met al een heftige film op deze zondagmiddag.

De middag sloten we af met een borrel op het leven, die konden we na deze documentaire wel gebruiken.

De lezing van Prof. dr. Selma Leydesdorff wordt nogmaals gegeven op 27 oktober bij het Genootschap voor de Joodse Wetenschap in Nederland:

Locatie: Joods Cultureel Centrum, Van der Boechorststraat 26 te Amsterdam
Tijd: 10.30 uur (de zaal is vanaf 10.00 uur open)

De volledige tekst van de lezing over Aleksander Pechersky vindt u hier.

Zondag 13 oktober is de Stichting Sobibor met een kleine delegatie naar Polen afgereisd voor de internationale en groots opgezette herdenking van 70 jaar opstand in Sobibor. Onder ons bevonden zich onder andere staatssecretaris Martin van Rijn, ambassadeur Paul Bekkers, Jules Schelvis, afgevaardigden van het Nationaal Comité 4 & 5 mei en vfonds.

Majdanek
Na een vlotte vlieg- en busreis kwamen we aan in Lublin waar we de nacht hebben doorgebracht. De volgende ochtend, maandag 14 oktober, werden we al vroeg opgehaald met de bus om een bezoek te brengen aan het voormalige concentratiekamp Majdanek, wat onder de rook van Lublin ligt, en waar we werden verwelkomd door de directeur Tomasz Kranz. De verantwoordelijkheid van  Sobibor valt tegenwoordig , net als het museum en monument Belzec, onder Majdanek. Het was juist daarom goed om Majdanek te bezoeken en de banden aan te halen. Majdanek beslaat een groot oppervlak en er staan nog barakken waaronder ook de gaskamers en crematorium. Het bezoek was indrukwekkend, zeker ook de nieuwe tentoonstellingsruimte waar filmpjes werden getoond van inwoners van Zamosc, die hun familie en vrienden in dit kamp hadden verloren. In dit kamp hebben 150,000 gevangenen gezeten, waarvan 80,000 mensen (onder wie 60,000 Joden) zijn omgebracht.

Herdenking
In de late ochtend zijn we weer in de bus gestapt en naar Sobibor gereden waar de herdenking zou plaatsvinden. Het was er een drukte van jewelste. In het weekend ervoor had er een jeugdconferentie plaatsgevonden in het nabij gelegen Wlodawa.
Er waren studenten uit vele landen vertegenwoordigd, waaronder een aantal leerlingen met hun docenten uit het Gelderse Elburg, die waren meegereisd met een delegatie van de Provincie Gelderland. Ook waren de deelnemers van de Studiereis aanwezig, deze wordt mede georganiseerd door de Stichting Sobibor, zij waren de vrijdag ervoor al vertrokken met de trein vanuit Amsterdam. Al met al waren er zo’n 60 Nederlanders bij de herdenking aanwezig.

De ceremonie zelf begon in de late namiddag onder het bewakende oog van een Poolse erehaag. Na een oecumenisch gebed kwamen vele vertegenwoordigers van de aan de herinrichting participerende landen aan het woord (Polen, Slowakije, Israël en Nederland). Staatssecretaris Martin van Rijn sprak mooie woorden en refereerde aan het goede en belangrijke werk van Stichting Sobibor en ook dat in Sobibor een jonge Nederlandse vrouw, Selma Wijnberg, verliefd werd op een Pool, Chaim Engel– hij noemde het ‘a monument in itself’.

Jules Schelvis kreeg samen met de twee andere overlevenden (Thomas Blatt en Philip Bialowitz) een Poolse onderscheiding. Uiteraard waren zij daar alle drie erg blij mee.  En dat was nog niet alles. Ook Lies Caransa reisde met haar zoon mee met ons. Eerder dit jaar is in de grond van Sobibor het identificatieplaatje van haar neefje David ‘Deddie’ Zak gevonden. Het was een zeer emotioneel en bijzonder moment toen zij het plaatje te zien kregen. De Poolse overheid had een kopie van het plaatje vervaardigd en haar als cadeau gegeven. Het originele plaatje zal op termijn in het nieuwe museum in Sobibor een plek krijgen.

Na de vele toespraken werden er lichten bij de asheuvel neergezet. En ook in de Gedenklaan zetten mensen kaarsen bij de verschillende stenen. De schemer viel hierbij langzaam in.

Herinrichting
Vice-minister Zuchowski kondigde aan dat het winnende concept van de architecten Marcin Urbanek, Piotr Michalewicz and Łukasz Mieszkowski na onderhandelingen nu inderdaad gerealiseerd gaat worden. Uitgangspunt is een museum en het afschermen van de asvelden. Daarnaast dienen de huidige monumenten (basiliek, asheuvel en beeld van de vrouw met kind) intact te blijven en dient de natuur niet aangetast te worden.

Het winnende concept bestaat uit een muur die de route volgt van de Himmelfahrtstrasse, de weg die de slachtoffers naakt naar de gaskamer liepen. De asvelden worden ook omsloten door een muur, er zal echter een brede opening zijn (zo’n 30 meter) om zicht te hebben op de asvelden en plaats te bieden voor herdenkingen.

Wat zeer positief is dat Zuchowski beloofde dat de architecten met alle landen en belanghebbenden zullen overleggen over eventuele verbeteringen of aanpassingen. Wij staan hier uiteraard voor open.

De Herdenkingslaan zal in dit concept in zijn huidige vorm verdwijnen. De stenen zullen aan de momenteel geasfalteerde allee komen te liggen, het pad dat loopt van het museum naar de monumenten in het bos. Er is gegarandeerd dat er ook in de toekomst stenen bijgelegd kunnen worden, een vereiste van de Stichting Sobibor. De stenen krijgen hiermee een prominente plek in het ontwerp waarmee ‘individueel herdenken’ gewaarborgd is en blijft.

Waanzin
Na de herdenking had staatssecretaris Martin van Rijn alle Nederlanders bij de herdenking uitgenodigd voor een diner in Lublin waar we de gebeurtenissen van de dag hebben kunnen doornemen. Tijdens het diner bood Robert Croll, voorzitter van de raad van bestuur van het vfonds, aan zich in te spannen om het vfonds te bewegen voor de herinrichting 1 miljoen euro bij te dragen. Dat zou natuurlijk fantastisch zijn, daar de financiering van de herinrichting nog niet rond is. De staatssecretaris concludeerde dat hij die dag was geconfronteerd met de waanzin van de mens en hoe belangrijk het was dat we dit blijven herdenken en ook doorgeven aan de jeugd. De Stichting Sobibor sluit zich hierbij aan.

Op zondag 9 juni werd in Nationaal Monument Kamp Vught de jaarlijkse Herdenking Kindertransporten gehouden. Een mooie herdenking op een zonovergoten dag in Brabant opgeluisterd door muziek van Mir Tsvey.

Nadat alle mensen naar het monument liepen lazen kinderen van de Vughtse basisschool De Schalm (groep 7) de namen voor van de kinderen die mee zijn gegaan op het zogenaamde Kindertransport. Toen iedereen zat las Donald de Marcas de proclamatie voor waarmee de transporten van 6 en 7 juni 1943 bekend werden gemaakt. Er vertrokken toen twee treinen met bijna 1300 Joodse kinderen uit kamp Vught. Alle kinderen onder de 16 moesten weg, hun moeders mochten mee. Er werd gezegd dat zij naar een speciaal kinderkamp in de buurt zouden gaan. Maar de treinen gingen naar doorgangskamp Westerbork en vervolgens naar Sobibor in Polen, niemand overleefde dit transport.

Maarten Eddes, voorzitter van Stichting Sobibor, kreeg daarna het woord die aandacht besteedde aan het recent gevonden identificatieplaatje van David – Deddy – Zak, een 8-jarig jongetje die op dit 15^e transport naar Sobibor zat met zijn ouders. Bizar en tegelijk prachtig dat zo’n plaatje 70 jaar dato uit de grond komt, een teken naar het heden dat zo’n kindertransport nooit meer mag plaatsvinden. Ook maakte hij de link naar de kindertransporten in het buitenland, zo het kindertransport vanuit het Poolse Wlodawa waar in de zomer van 1942 700 kinderen moesten verzamelen op het lokale voetbalveld en naar Sobibor werden vervoerd om nooit meer weder te keren. In de hal van Nationaal Monument Kamp Vught hingen de winnende tekeningen van scholieren uit Wlodawa die jaarlijks met onze stichting in april herdenken in Sobibor.

Na een muzikaal intermezzo nam opperrabijn Binyomin Jacobs het woord met een woord voor herdenking. Treffend was de anekdote van een Sjoa overlevende die tegen een rebbe zei dat hij niet meer in God geloofde, waarop de rebbe antwoordde ‘dus u gelooft nu in de mensheid’. Dat geeft inderdaad te denken. Hij sloot af met yiskor en kaddisj.

Joël Cahen, directeur Joods Historisch Museum en opgegroeid in Vught, als hoofdspreker vertelde over zijn leven in Vught, zijn vader en ook wat het identificatieplaatje van David Zak bij hem teweeg bracht. Een mooie overpeinzing.

Na afloop werden er 70 ballonnen opgelaten, voor elk jaar een ballon opdat wij niet vergeten.

Al met al een prachtige herdenking.

De archeologen Wojciech Mazurek (Polen) en Yoram Haimi (Israel) hebben op 5 juni 2013 bekendgemaakt dat er een ondergrondse tunnel is gevonden in het voormalige vernietigingskamp Sobibor.

De tunnel is ontdekt in kamp 3, het kamp waar de vergassingen en lijkverbranding plaatsvonden, en liep van een barak naar buiten de kampomheining. Ondanks dat de tunnel mogelijk bedoeld was voor een ontsnapping, denkt Mazurek niet dat de tunnel ooit gebruikt is. Volgens hem werd de tunnel bijtijds ontdekt door de Duitsers. De Joden in het Sonderkommando zijn toen allen omgebracht en de tunnel is dichtgegooid.

Het nieuws is inmiddels opgepikt door diverse media:
Artikel in Nederlandse pers
Artikel in buitenlandse pers

In het kader van de 70ste herdenking van de Kindertransporten uit Vught (6 en 7 juni 1943) staan er diverse activiteiten op het programma. Hierbij een overzicht van waar de Stichting Sobibor zoal bij betrokken is.

Zug der Erinnerung
Bestuursleden Mirjam Huffener en Alex Bakker zullen namens de Stichting Sobibor op 4 en 6 juni spreken in Berlijn en Magdeburg (D.). Daar zal op die data “der Zug der Erinnerung” staan, een trein, die een indringende tentoonstelling bevat, gewijd aan deze gruwelijke transporten waarin ook veel Duits-Joodse kinderen zaten, die eerder met of zonder hun ouders in veiligheid gebracht dachten te zijn in Nederland. De trein doet veel stations in Duitsland aan, waar op dat moment ook een tijdelijke perronopstelling staat opgesteld.

Op 4 juni zal de tentoonstelling op Station Friedrichstrasse in Berlijn officieel geopend worden door de ministers Mr André Schmitz (Cultuur) en Mark Rackles (Educatie) van de Berlijnse Senaat (de regering van de stad-staat Berlijn), waarna Mirjam respectievelijk Alex de belangrijkste sprekers zullen zijn. Mirjam zal o.a. getuigen over haar tante, het toen 15-jarige zusje Carla van haar moeder, die in de trein zat. Alex zal fragmenten lezen uit Jules Schelvis’ publicatie “Er reed een trein naar Sobibor”.

Op 6 juni nemen zij nog deel aan een dergelijke herdenkingsactiviteit op Bahnhof Magdeburg, waar de burgemeester de officiële openingsspeech zal houden. De Stichting Sobibor neemt aan dit belangrijke project actief deel uit sympathie en betrokkenheid.

“Der Zug der Erinnerung” heeft inmiddels enkele stations aangedaan en gedurende de eerste dagen al een paar duizend bezoekers en veel publiciteit getrokken. Het is een activiteit van de organisatie Zug der Erinnerung e.V., onder de gedreven leiding van Hans-Rüdiger Minow en wordt onder meer gesteund door de Duitse afdeling Child Survivors, een verbond van overlevende Joodse kinderen.

Expositie
Op vrijdag 7 juni wordt de expositie ‘De Kindertransporten. Vught – Westerbork – Sobibor, juni 1943’ geopend op het terrein van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. De tentoonstelling heeft als basis de door Nationaal Monument Kamp Vught in samenwerking met de Stichting Sobibor ontwikkelde expositie ‘Alle kinderen, ze zijn weg. Kamp Vught, juni 1943’ en is aangevuld door HC Kamp Westerbork. De tentoonstelling is tot en met augustus te zien. U kunt zich aanmelden voor de opening op 7 juni via info@kampwesterbork.nl.

Herdenking Kindertransporten
De Stichting Sobibor en Nationaal Monument Kamp Vught nodigen u uit voor de openbare herdenking van de Kindertransporten op zondag 9 juni in Vught. We starten om 12.15 uur met de herdenking, u bent vanaf 11.30 uur welkom. Er zullen ook tekeningen te zien zijn van Poolse scholieren uit de plaats Wlodawa (nabij Sobibor) over vernietigingskamp Sobibor.

Natascha en Tomer in gesprek met Ad van Liempt (foto C. Huffener)

Dinsdagavond 9 april vond in het Joods Historisch Museum in Amsterdam een speciale avond over de erfenis van de Sjoa plaats. Het thema luidde: ‘Hoe vormt de Sjoa het leven van de derde en vierde generatie?’

Ongeveer zestig mensen, van jong tot oud, waren op deze avond afgekomen. De bijeenkomst werd geopend door Denise Citroen, schrijfster van het boek Eén verhaal uit duizenden. Kleinkinderen over de erfenis van de Shoah. Citroen vertelde dat er na decennialang zwijgen nu beduidend meer over de Jodenvervolging wordt gesproken binnen families. Veel overlevenden waren na de oorlog niet in staat om over hun ervaringen te praten of wilden hun kinderen niet ‘belasten’ met hun trauma’s. Het verstrijken van de jaren, maar zeker ook de komst van kleinkinderen heeft binnen veel Joodse gezinnen tot meer openheid geleid. “Er zijn weer drie generaties. De cirkel is rond”, aldus Denise Citroen.

Vragen uit de zaal (foto C. Huffener)

Dat de toenemende openheid niet zondermeer voor iedereen geldt, bewezen de verschillende ervaringen van de vier uitgenodigde jongeren. Onder leiding van tv-maker en historicus Ad van Liempt vertelden Rosanne Hertzberger, David Kwa, Natascha van Weezel en Tomer Pawlicki over de rol die de Sjoa in hun leven speelt.

De niet lang geleden overleden oma van Natascha sprak bijvoorbeeld altijd en overal over de oorlog – “Anderen werden er wel eens gek van, ik vond het juist interessant.” – terwijl bij de opa van David tot op de dag van vandaag het zwijgen overheerst. Ondanks de stilte van zijn opa speelde de Tweede Wereldoorlog wel al vroeg een rol in het leven van David. Dit kwam doordat zijn moeder veel met het onderwerp bezig was. Zo las hij al op jonge leeftijd de strip Maus en wist hij (onbedoeld) de juffrouw op de basisschool te shockeren met een wel erg gedetailleerd opstel over Auschwitz. Dit leidde in de zaal tot de vraag op welke leeftijd kinderen met de geschiedenis van de Jodenvervolging in aanraking moeten (of mogen) worden gebracht. Hier kwam geen eenduidig antwoord op naar voren. Wel werd duidelijk dat alle vier de sprekers de geschiedenis van de Sjoa en de ervaringen van hun grootouders willen doorvertellen aan de volgende generatie(s). De herdenking op 4 mei wordt hierbij als zeer belangrijk ervaren. Rosanne: “Laatst moest er een datum worden geprikt voor een vrijgezellenfeest van een vriendin. Toen stond 4 mei er gewoon tussen. Dat vond ik echt niet kunnen. Die avond is het voor mij Dodenherdenking.”

De vier jongeren met in het midden Ad van Liempt en uiterst rechts Denise Citroen (foto C. Huffener)

Natascha, een jonge filmmaakster, had een heel sterke band met haar oma. Terwijl haar ouders probeerden de oorlog enigszins bij hun dochter weg te houden, zocht Natascha haar oma juist op om naar haar verhalen te luisteren. Hoewel ze op emotioneel vlak soms grote moeite heeft met haar beladen familiegeschiedenis, put ze er ook inspiratie uit. Zo heeft ze het thema van de aan- of afwezigheid van een Joodse identiteit verwerkt in haar afstudeerfilm Lost and Found. Op dit moment werkt ze aan een boek en een documentaire over Joodse jongeren, hun Joodse identiteit en de plek die de Sjoa inneemt in hun leven. Tomer, geboren in Israël, is zich pas op latere leeftijd gaan verdiepen in zijn Joodse achtergrond. De oorlog was thuis zelden onderwerp van gesprek. Toen hij enkele jaren terug ter voorbereiding op een solo voor de Toneelschool ging nadenken over zijn afkomst, realiseerde hij zich dat het juist dankzij de Tweede Wereldoorlog is dat hij bestaat. Zonder de oorlog hadden zijn grootouders elkaar namelijk hoogstwaarschijnlijk nooit ontmoet en daardoor zijn ouders ook niet. Een constatering waar Tomer zich weleens schuldig over voelt.

Vier Joodse jongeren, vier verschillende verhalen. Dat de erfenis van de Sjoa van invloed is op de derde (en vierde) generatie is echter onmiskenbaar. Stof te over om nog uren over verder te praten. Het interviewproject van Natascha van Weezel, dat moet uitmonden in een boek en een documentaire, zal hier straks een mooie aanvulling op zijn.

Het bewaard gebleven briefje

Het transport van 6 april 1943 kende slechts twee overlevenden: Selma Wijnberg en Ursula Stern. Naast hun getuigenissen is er ook het briefje van Levie Sluijzer. Een verslag uit de eerste hand van de reis van Westerbork naar Sobibor.

Levie Sluijzer werd op 6 april 1943 gedeporteerd van Westerbork naar Sobibor. Hij sprak met zijn achterblijvende broer af om een briefje aan de onderkant van zijn wagon te verstoppen. De broers wisten dat dezelfde treinen heen en weer reden. Broer Mozes overleefde de oorlog en bewaarde het onthutsende verslag uit de eerste hand. In het boek Vernietigingskamp Sobibor van Jules Schelvis wordt deze geschiedenis uitgebreid beschreven. Het originele briefje maakt deel uit van het Westerbork-archief (Coll. 250i  – inv.nr 1075) van het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies.

Transcriptie:

Eerste dag van de reis was al verschrikkelijk. De wagon was tjokvol. Wanneer iemand van de wc gebruik moet maken moet hij over anderen heen klimmen. Vooral voor de zieken is het enorm lastig wanneer die uit de bedden geholpen moeten worden. De stemming is nu al vreselijk, iedereen kift en maakt ruzie. Wanneer de deur dicht is, stinkt het ontzettend en erg benauwd. De deur open, dan tocht het erg. We zitten in pikdonker. ‘s Nachts is het niet uit te houden van de kou. Het is een ontzettende nacht en wanneer we ‘s morgens de deur open maken blijkt dat het hier hartje winter is. eerst komen we krijgsgevangenen tegen. Russen die vriendelijk dag wuiven. De natuur is prachtig. Later op de morgen zien we Joden op de trambaan. Waarschijnlijk Poolse want er staat een P op. Ze zien er behoorlijk uit. ‘s Morgens wordt er door de Groene gevraagd of er soms een paar verrekt zijn en inderdaad, er zijn twee Joden door kou en ellende omgekomen. Ze worden in de bagagewagen geplaatst. Ze rekenen schijnbaar op doden. Maar anderzijds, gezien het lichte werk wat de Poolse Joden doen zie ik het niet zwart in. Inmiddels komen we in warmere omgeving en knappen we wat op. Vele van ons zijn geradbraakt want de banken zijn keihard en door alle naden tocht het. In Duitsland hebben we vele gedeelten gebombardeerd gezien, en eindeloze weilanden maar zonder vee. Dag en nacht wordt doorgereden. Vele Franse krijgsgevangenen hebben we gezien, ook in kampen. Op het station in Hannover kreeg iedere trein een melkketel water. De kruiers (witkielen) waren Joden. De vele kleren die wij aan hebben zijn hard nodig, want ‘s nachts is het bar koud. ‘s Middags komen we in de buurt van Breslau waar we een aantal Nederlandse Joden op het land zien werken. Die waren al negen maanden weg, want Broeks is daar ook bij. Ze wezen op hun mond ten teken dat ze honger hadden maar wij konden ze niets opgooien want er waren Groenen bij. Tegen de avond worden we allemaal een beetje gaar want de banken zijn keihard en doen ons geweldig pijn. Geslapen hebben we niet. De Groenen zijn erg voorkomend en vriendelijk. Valt best mee. Aan de vele stations geven zij ons water en ook brood met worst en jam. Breslau gepasseerd. Allemaal kale vlakten. De nacht is gelukkig voorbij want die zijn erg. Over al komt tocht door en nergens kan je slapen. We zijn allen doodop. Toch is de Joodse humor niet te verslaan, want ondanks alle ellende worden er geintjes gemaakt.

Tegen de morgen staan we stil. Het lijkt dat de spoorlijnen gebombardeerd zijn en we moeten omrijden, dus zal de reis veel langer duren. Ik zie als een berg op tegen de derde nacht want al die tijd zijn we niet uit de kleren geweest, niet gewassen, niets warms gegeten of gedronken. Het is meer als erg. We zien nu op vele plaatsen krijgsgevangenen weken zoals stenen bikken, karren voortduwen enzovoorts onder leiding van Duitse soldaten. De omgeving is prachtig, enorme bergen met bossen begroeid en eindeloze landvlakten. Het is opmerkelijk dat we zo weinig mensen zien en vee helemaal niet. Trouwens, Polen ziet er helemaal armoedig uit. Bij informatie bij Poolse boer blijkt dat we 100 kilometer van Lublin af zijn, dus vanavond zijn we er. Wij hebben er 3 dagen en 2 nachten over gedaan, een bloedreis. De Poolse boer zei dat de Joden neergeschoten waren. Wij hopen op een beter lot. Van dorst geen last gehad want op de stations mochten we melkbussen met water vullen.

PS: stop met die kaarten voor pakketten, is nep, want we kregen niets. Vinder van deze brief moet hem afgeven.

M.S. Barak 69 Westerbork. Geef de groeten aan Moeder.

Max van Dam

Op dinsdag 23 maart 1943 vertrok de vierde trein vanuit Westerbork naar Sobibor. Van de 1250 mannen, vrouwen en kinderen zou niemand de oorlog overleven. 

Iemand die omstreekst dezelfde datum vanuit Frankrijk op transport naar Sobibor werd gezet, was de Nederlandse kunstschilder Max van Dam.

Max van Dam (*1910) was een zoon van Aron van Dam, SDAP-voorman in Winterswijk, en Johanna Leviticus. Van Dam volgde zijn opleiding onder meer aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen. In 1938 deed hij mee aan de Prix de Rome waar hij de tweede prijs won met het schilderij ‘Hagar en Ismael’.

Tijdens de Duitse bezetting werkte Max van Dam aanvankelijk door. Maar toen de situatie voor Joden verslechterde, dook hij onder. Bij zijn vluchtpoging vlakbij de Zwitserse grens ging het mis: van Dam werd opgepakt en in het Franse doorgangskamp Drancy geplaatst. Op 25 maart 1943 moest hij op transport naar Sobibor.

In Sobibor behoorde Max van Dam tot de ‘gelukkigen’ die niet meteen werden vermoord. Hij moest schilderijen maken voor de SS’ers. De SS-man Karl Frenzel getuigde hierover in 1983: ‘Hij hoefde niet op appèl te staan en zijn eten werd hem door medegevangenen gebracht. Ik vroeg hem schilderijen voor de SS-kantine te maken, die niet aan het kamp of aan de oorlog zouden herinneren, het waren uitsluitend landschappen. Er hing ook een door Van Dam gemaakt schilderij van FiFi, de hond van Bauer.’

Na voltooiing van het laatste portret werd Max van Dam vermoedelijk omstreeks 20 september 1943 vermoord.

Bron: www.sobiborinterviews.nl

Gonda Susanna Frank

In 2013 staan we stil bij alle 19 transporten die in 1943 vanuit Westerbork naar Sobibor zijn gegaan. De Stichting Sobibor heeft in het kader hiervan een eigen pagina op de Community Joods Monument aangemaakt.

Gedurende 2013 zullen op deze pagina portretten verschijnen van diverse slachtoffers. Hun naam aan de vergetelheid ontrukken. Dat is ons doel.

Neem bijvoorbeeld Gonda Susanna Frank (zie foto). Slechts 35 jaar oud, toen zij op 5 maart 1943 in Sobibor werd vermoord.

Een Koninklijk afscheid: Rozette (links) en Jetje

Tijdens een voor hun georganiseerd afscheidsfeest in kleine kring ontvingen oud-bestuursleden Jetje Manheim en Rozette Kats een Koninklijke onderscheiding uit handen van wethouder en loco-burgemeester Freek Ossel.

Jetje Manheim en Rozette Kats ontvingen deze onderscheiding afgelopen zaterdag 26 januari in Amsterdam vanwege hun verdiensten voor de samenleving, en natuurlijk in het bijzonder voor hun niet aflatende inzet de afgelopen jaren ten behoeve van de Stichting Sobibor. Loco-burgemeester Ossel reikte de onderscheidingen uit in het bijzijn van vele vrienden en familieleden. Jetje werd bevorderd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau en Rozette kreeg de onderscheiding Lid in de Orde van Oranje-Nassau toegekend. Voor allebei kwam dit totaal onverwacht. Eerst nog wat beduusd, maar stilaan met trots droegen ze de rest van de avond hun opgespelde onderscheiding en lieten ze zich uitgebreid feliciteren door alle aanwezigen.

De avond werd muzikaal omlijst door het trio Huffener, bestaande uit de broers Carlo en Ronald Huffener, en Carlo’s dochter Michelle. Daarnaast waren er speeches van bestuursleden Maarten Eddes en Mirjam Huffener, en had ook oudgediende Jules Schelvis een mooi woord van dank voor Jetje en Rozette.

Mirjam van Dam, de dochter van Rozette, zong samen met man en kinderen een prachtige medley voor moeder, schoonmoeder en oma Rozette. De twee jongetjes (trompet en piano) stalen hierbij de show.

De ooit door Jules Schelvis gemaakte voorzittershamer werd door Jetje overgedragen aan de nieuwe voorzitter Maarten Eddes.  Wij zullen het enthousiasme, de inzet en het gezelschap van Jetje en Rozette zeer missen. Gelukkig blijven ze achter de schermen voorlopig nog wel even betrokken.