In 2021 hielden wij een lezing voor de deelnemers van de fietstocht “Terug naar Westerbork”. Onze vrijwilliger Frank Otten reisde af naar ….. om de fietsende deelnemers een en ander te vertellen over Sobibor.
Meer informatie kunt u lezen via deze link. Of via onderstaande knop.
Stichting Sobibor heeft in het 100e geboortejaar van haar oprichter Jules Schelvis de Young Ambassadors Award omgedoopt in Jules Schelvis Scholierenprijs. Zijn motto ‘jullie moeten deze verhalen verder vertellen’ wordt hiermee geëerd. Jules Schelvis richtte zich vooral op jongeren om de verhalen over de vernietigingskampen door te vertellen. Immers, de nieuwe generatie is de toekomst, zij kan zorgen voor een betere wereld door in gesprek te gaan over uitsluiting, discriminatie en onverdraagzaamheid. De prijs wordt uitgereikt aan scholieren uit het voortgezet onderwijs, VMBO, HAVO, VWO, Gymnasium, die ‘op bijzondere wijze het voormalige vernietigingskamp Sobibor in de schijnwerpers zetten en zich betrokken voelen bij te dragen aan de blijvende herinnering aan Sobibor’. Jules Schelvis (1921-2016) was de enige overlevende van het 14e transport naar het vernietigingskamp Sobibor. Het is zijn verdienste geweest Sobibor in binnen- en buitenland op de kaart te zetten. Naar Sobibor werden 34.313 Joden gedeporteerd vanuit Westerbork. Slechts 18 van hen overleefden.
Dit jaar gaat de prijs naar Enna Schut, Annejet Vonk en Anne Rittersma, afgelopen jaar leerlingen VWO-6 van het Streek Lyceum in Ede. De Jules Schelvis Scholierenprijs bestaat uit een oorkonde en een bedrag van €250,-. De prijs wordt hen toegekend op voorspraak van de jury bestaande uit Doede Sijtsma, vertegenwoordiger van de provincies Gelderland en Zuid-Holland in Duitsland (standplaats Düsseldorf), Jeroen van den Eijnde, directeur Nationaal Monument Kamp Vught en Maarten Eddes, oud-voorzitter Stichting Sobibor. Enna, Anne en Annejet gingen alle drie in 2019 mee met de Internationale Jeugdconferentie naar Polen, die jaarlijks rond 14 oktober wordt georganiseerd door de provincie Gelderland, Stichting Sobibor en de Stichting Pools-Duitse Verzoening. Zij krijgen de prijs voor hun profielwerkstuk ‘De bekendheid van Sobibor’ waarin zij beschrijven waarom Sobibor zo lang onder de radar is gebleven. Aanvullend maakten zij een boekje ‘Veertien personen – Veertien verhalen’, dat een gezicht gaf aan slachtoffers uit hun gemeente. De jury hierover ‘Een persoonlijke dimensie die benadrukt dat het doel van de nazi’s – het uitwissen van het Jodendom – niet is bereikt. De scholieren hebben hiermee een voorbeeld gesteld hoe anderen en andere scholen in hun eigen gemeenschap de herinnering aan de slachtoffers van Sobibor levend kunnen houden’.
Een bijzondere vermelding door de jury wordt toegekend aan Maisie Barnett, die op 12-jarige leeftijd voor haar bat mitswa het leven van een voor haar onbekend slachtoffertje in beeld bracht. Zij mag deelnemen aan de Internationale Jeugdconferentie.
De Jules Schelvis Scholierenprijs is op 28 oktober uitgereikt tijdens de jaarlijkse herdenking van de Opstand in Sobibor (1943) in het Verzetsmuseum.
Het Verzetsmuseum Amsterdam en Stichting Sobibor organiseren de Sobiborbijeenkomst jaarlijks ter herdenking van de opstand in vernietigingskamp Sobibor in oktober 1943.
Dit jaar neemt historisch onderzoeker Jos Sinnema u mee in het verhaal achter een recent opgedoken brief uit 1945 van Jules Schelvis, een van de zeer weinige overlevenden van de transporten naar Sobibor. De brief geeft een levensteken aan zijn familie, ging verloren en is en na 75 jaar alsnog bezorgd. Het is een aangrijpend relaas over de verschrikkingen in het kamp. Er is nog een belangrijk document van Jules verloren gegaan, weet Sinnema. Hij hoopt ook dat te vinden.
Willem van Norel, docent geschiedenis en begeleider van educatieve reizen naar Sobibor, betrekt jongeren bij het gesprek. Hoe belangrijk is het dat we blijven zoeken naar nieuwe documenten? Wat kunnen deze toevoegen aan ons begrip van en onze kijk op de geschiedenis? Aansluitend wordt de Jules Schelvis Scholieren Prijs 2021 uitgereikt.
Donderdag 28 oktober 2021 van 16.00 tot 18.00 uur
Toegang: € 15,00 / € 10,00 voor Vrienden Verzetsmuseum, donateurs Stichting Sobibor, Museumkaart- en Stadpashouders.
Koop hier een ticket. Of kijk mee via de livestream.
U hebt voor de bijeenkomst een vaccinatiebewijs of QR code op de coronacheck-app of een geldig negatief testbewijs nodig.
Lees hier meer over de brief van Jules Schelvis.
Wij delen u mede dat vanaf 16 augustus 2021 het terrein van het Museum en de Herdenkingsplaats in Sobibor gesloten zal zijn. Het museumgebouw met de permanente tentoonstelling “SS-Sonderkommando Sobibor. Het Duitse vernietigingskamp 1942-1943” zal wel open blijven voor bezoekers.
Het terrein van het voormalige kamp zal gedurende ongeveer 12 maanden gesloten blijven wegens lopende bouwwerkzaamheden. Tijdens deze laatste fase van de oprichting van het nieuwe museum zal de nieuwe herdenkingsplaats worden gecreëerd en gecombineerd met de nieuwe ruimtelijke inrichting van het terrein van het voormalige vernietigingskamp Sobibor.
Omdat in het gehele plan van de herinrichting van het voormalige vernietigingskamp Sobibor de oorspronkelijk door Bildungswerk Stanilaw Hantz (BSH) samen met de Stichting Sobibor ingerichte Herdenkingslaan anders ingericht gaat worden, moesten de herdenkingsstenen tijdelijk een andere plaats krijgen. Dit heeft plaatsgevonden op 14 september. Om erop toe te zien dat dit met respect zou gebeuren, zijn bestuursleden Ingrid Zylstra en Marijke Sterman naar Sobibor gereisd om daarbij aanwezig te zijn. Ook waren vertegenwoordigers van BSH aanwezig.
Wij kunnen degenen die een herdenkingssteen in Sobibor hebben ervan verzekeren dat de verplaatsing van de stenen met groot respect en zorgvuldigheid is gebeurd.
Vóór het verplaatsen van de stenen vond een kleine ceremonie plaats met een aantal toespraken en werd informatie over de werkwijze gegeven door het hoofd van het Museum Sobibor Tomasz Oleksy-Zborowski.
Daarna konden we onze “eigen” steen zelf, of met hulp, naar de plek brengen, waar ze zullen rusten tot de nieuwe herdenkingslaan en de nieuwe naamplaatjes klaar zijn. Toegelicht werd dat er soms wat onjuistheden op de oude naamplaatjes staan die aangepast zullen worden. Alle overige stenen werden met een tractor met een laadbak verplaatst. De stenen werden stuk voor stuk in de laadbak gelegd en ter plekke weer stuk voor stuk naast elkaar neergelegd. Omdat er slechts een aantal stenen per keer verplaatst werden, duur de het een heel tijdje voordat alle stenen waren overgebracht.
Uiteraard worden wij op de hoogte gehouden van de stand van zaken rondom de nieuwe plaats van de stenen en houden wij u op de hoogte.
Voor studenten van de tweedegraads lerarenopleiding Geschiedenis van de NHL Stenden Hogeschool Leeuwarden staat in hun tweede jaar de Geschiedenis Werkplaats op het programma.
Binnen deze studieruimte voeren zij een opdracht uit voor een maatschappelijke organisatie gerelateerd aan een historisch thema. Zo leggen zij concreet een maatschappelijk relevante verbinding tussen hun opleiding en de hedendaagse samenleving.
Afgelopen jaar hebben twee teams van studenten zo’n opdracht binnen het kader van de Geschiedenis Werkplaats uitgevoerd voor Stichting Sobibor.
Rebecca Boer en Eline Duineveld hebben onderzoek gedaan naar Friese struikelstenen of ‘stroffelstienen’ die specifiek gerelateerd zijn aan inwoners van Friesland die vermoord zijn in Sobibor. Bij de struikelstenen maakten zij ook korte biografieën. In de Harlinger Courant verscheen een artikel over de studieopdracht.
Drie andere studenten Léon Postma, Harmen ten Hoeve en Rimmer Bakker deden onderzoek naar het mogelijke verband tussen Joodse onderduikers in Friesland in relatie tot het aantal Friese Joden die zijn weggevoerd, ook naar Sobibor.
Als Stichting Sobibor zijn wij blij met deze betrokkenheid van HBO-studenten bij het verhaal van Sobibor. De aandacht en interesse van deze toekomstige docenten geschiedenis passen naadloos bij de doelstelling van informatie en educatie.
Eline Duineveld (links) en Rebecca Boer bij de Struikelstenen voor de familie Polak in de William Boothstraat in Harlingen. (Foto: Joachim de Ruijter/Harlinger Courant)
Drie andere studenten Léon Postma, Harmen ten Hoeve en Rimmer Bakker deden onderzoek naar het mogelijke verband tussen Joodse onderduikers in Friesland in relatie tot het aantal Friese Joden die zijn weggevoerd, ook naar Sobibor.
Als Stichting Sobibor zijn wij blij met deze betrokkenheid van HBO-studenten bij het verhaal van Sobibor. De aandacht en interesse van deze toekomstige docenten geschiedenis passen naadloos bij de doelstelling van informatie en educatie.
Elk jaar op de eerste zondag van juni herdenkt Nationaal Monument Kamp Vught in samenwerking met Stichting Sobibor de kindertransporten van 6 en 7 juni 1943. Bijna 1.300 Joodse kinderen werden toen vanuit Kamp Vught gedeporteerd naar het vernietigingskamp Sobibor in bezet Polen, waar ze kort na aankomst werden vergast. Nationaal Monument Kamp Vught en Stichting Sobibor staan daar dit jaar bij stil met een herdenkingsprogramma op zondag 6 juni, dat wordt uitgezonden bij Omroep Brabant (vanaf 7.14 uur met herhalingen tot 16.15 uur). Ook is de herdenking te kijken via het YouTube-kanaal van NM Kamp Vught. Net als in 2021 kan vanwege de coronamaatregelen geen publieke herdenking plaatsvinden.
Oma Lotty
In de herdenkingsuitzending vertellen Selma en Esther Huffener over hun oma Lotty Huffener-Veffer. Zij moest in juni 1943 in Kamp Vught afscheid nemen van haar 15-jarige zusje Carla en haar ouders. Een paar dagen later werden zij vermoord in Sobibor. Selma en Esther vertellen over het leven van hun oma, die meerdere kampen overleefde, en hoe zij zich altijd heeft ingezet voor de nagedachtenis aan de vermoorde kinderen. In 1999 onthulde Lotty in voormalig Kamp Vught het kindermonument. Op het monument zijn de namen te lezen van de vermoorde kinderen, waaronder die van Lotty’s zusje Carla.
Bloemen en vlinders
Opperrabbijn Binyomin Jacobs spreekt een kort gedenkwoord uit. Jeroen van den Eijnde, directeur van Nationaal Monument Kamp Vught, en Christine Gispen-de Wied, voorzitter van Stichting Sobibor, leggen een bloemstuk. Ook Esther en Selma Huffener leggen een bloemstuk, namens de nabestaanden. Leerlingen van de Vughtse basisschool De Schalm lezen namen voor van de kinderen die werden weggevoerd. De leerlingen uit groep 7 bevestigen hun zelfgemaakte vlinders op het kindermonument en in het prikkeldraad. Ook leerlingen van andere scholen, die dit jaar niet konden komen voor een rondleiding hebben vlinders gemaakt die aan het prikkeldraad worden gehangen.
Achtergrond
De kindertransporten was een van de meest dramatische gebeurtenissen uit de geschiedenis van Kamp Vught. In mei 1943 waren er bijna 1.800 Joodse kinderen in Kamp Vught. Veel kinderen stierven door ziekte en gebrek, iets dat buiten het kamp bekend werd. Om aan die berichten een einde te maken, nam de SS maatregelen. Op 5 juni schreef de Joodse kampleiding: “Op hoog bevel van elders, moeten alle kinderen van 0 tot 16 jaar het kamp verlaten om, zoals men ons mededeelde, in een speciaal Kinderkamp te worden ondergebracht.” Er ontstond grote paniek.
Verscheurd
Op zondag 6 juni 1943 regende het onafgebroken. De jongste Joodse kinderen moesten vertrekken en hun moeders gingen verplicht mee. Op 7 juni volgden de oudere kinderen, met een of beide ouders. In totaal werden 3.014 ouders en kinderen afgevoerd in goederenwagons. De Joodse Klaartje de Zwarte-Walvisch schreef in haar dagboek: “Zoals men wel eens onwillekeurig een stukje papier versnippert, zo werden harten en zielen verscheurd en uit elkaar gerukt. Alles ging aan flarden. Alles werd vertrapt.” Op het kindermonument zijn in bronzen platen de namen van de in juni 1943 weggevoerde kinderen verwerkt. Veel mensen noemen het kindermonument een van de meest indrukwekkende plekken van hun bezoek aan Nationaal Monument Kamp Vught.
Bij de ingang van het Vondelpark aan de Van Eeghenstraat is in 2021 een gedenkteken geplaatst. Op de plek waar tijdens de Tweede Wereldoorlog een bordje hing met de tekst ‘Voor Joden verboden’, staat ter nagedachtenis nu een spiegel en tekstbord.
Het is een initiatief van Niels van Deuren, in samenwerking met het Amsterdams 4 en 5 mei comité en de gemeente Amsterdam. Van Deuren werd geïnspireerd door de toespraak van koning Willem-Alexander tijdens de Dodenherdenking van 4 mei 2020. “Sobibor begon in het Vondelpark. Met een bordje: Voor Joden verboden”, sprak de koning op een lege Dam.
Spiegel en tekst
Een jaar later is het gedenkteken, dat bestaat uit een spiegel en tekstbord, gerealiseerd. De spiegel nodigt de toeschouwer uit na te denken over wat hij of zij zelf zou doen bij het zien van onrecht. Zoals in 1940, toen de anti-Joodse maatregelen begonnen. ‘En wat jij nu doet, als je ergens racisme, discriminatie of intolerantie bespeurt. Kun je jezelf recht in de ogen kijken?’
Wegkijken
Dit werk is een van de eerste werken dat het “wegkijken” benoemt wat gebeurde tijdens de Tweede Wereldoorlog. Willem-Alexander citeerde tijdens zijn speech Jules Schelvis, een man die de holocaust overleefd heeft, die beschreef hoe de Joden in Amsterdam werden opgepakt tijdens de Tweede Wereldoorlog, en dat de rest van Amsterdam toekeek. “Honderden omstanders hebben zonder vorm van protest toegekeken hoe de overvolle trams, onder strenge bewaking, voorbij reden.”
Een deel van de Nederlanders verrichtte acties van verzet; een deel van de Nederlanders collaboreerde met de Nazi’s. Een groot deel van de Nederlanders deed niets en keek weg voor alle ellende die gebeurde tegenover de Joden en andere groepen.
Vandaag de dag, kijken nog steeds veel mensen weg, als er ergens racisme, intolerantie, onrecht of discriminatie plaatsvindt. Zelfs als ze er vlakbij staan en er iets van zouden kunnen zeggen.
Het kunstwerk bij de ingang van het Vondelpark, wil mensen letterlijk de spiegel voor houden.
Titel
De titel van het bord, “Sobibor – Wat doe jij”, verwijst naar een gedicht van de gefusilleerde verzetsstrijder Gerrit van der Veen “Wat doe jij”. Zijn gedicht werd gepubliceerd in het verzetsblad De vrije kunstenaar van maart 1944.
Jodenvervolging
In de Tweede Wereldoorlog volgden de anti-Joodse maatregelen elkaar steeds sneller op. In 1940 werd de toegang tot steeds meer voorzieningen verboden. In mei 1942 werd het dragen van de Jodenster ingevoerd en in juli 1942 begonnen de deportaties. In vernietigingskampen als Sobibor en Auschwitz kwamen meer dan 100.000 Joodse Nederlanders om het leven.
Meer informatie
Meer informatie over het gedenkteken is te vinden op
www.4en5meiamsterdam.nl/bord-vondelpark en www.amsterdam.nl/buitenkunst.
Op de recent ontdekte foto’s van Kamp Vught staan gedeporteerden naar Sobibor.
(klik op foto voor vergroting)
De kern van de Holocaust
Belzec, Sobibor, Treblinka en Aktion Reinhardt
Stephan Lehnstaedt, Uitgeverij Verbum, 2021
Voor veel mensen staat de Holocaust als begrip welhaast synoniem met Auschwitz. In Nederland ligt dit genuanceerder omdat de ruim dertig procent van de Nederlandse Holocaustslachtoffers vermoord werd in Sobibor. Minder mensen weten dat dit vernietigingskamp samen met Belzec en Treblinka onderdeel was van Aktion Reinhardt.
De Duitse professor Stephan Lehnstaedt geeft in zijn onderzoek De kern van de Holocaust een update van het onderzoek naar Aktion Reinhardt, de moordactie op met name de Poolse Joden. Van 15 maart 1942 tot november 1943 zijn in de Oost-Poolse vernietigingskampen Belzec, Sobibor en Treblinka bijna 2 miljoen mensen vergast en verbrand. De Aktion werd genoemd naar Reinhard Heydrich, de hoge SS-er die voorzitter was van de Wannsee-conferentie waar de ‘Endlösung der Judenfrage’ formeel bekrachtigd werd en die in de zomer van 1942 in Praag om het leven kwam aan de gevolgen van een aanslag.
Kwintessens
Ondanks haar omvang en betekenis is Aktion Reinhardt amper bekend, terwijl in Auschwitz jaarlijks zo’n 1,5 miljoen bezoekers komen. Lehnstaedt vult met zijn onderzoek deze tegenstelling door te focussen op wat hij noemt de kern van de zaak. Aktion Reinhardt staat volgens hem voor de kwintensens van de Holocaust. Jodenhaat en Duits antisemitisme resulteren hier samen in louter vernietiging zonder ‘nuttig gebruik’. Het ideologische doel woog steeds zwaarder dan de economische overwegingen en baten.
Nauwkeurig beschrijft Lehnstaedt hoe de Duitsers in Polen hun antisemitische programma stap voor stap omzetten in een misdadig efficiënte genocide. Alles bewust en strak gepland en meedogenloos georganiseerd. De omvang is even ongeëvenaard als ook onvoorstelbaar. De uitvinding van de massamoord op industriële schaal begon niet in Auschwitz, maar in de Belzec, Sobibor en Treblinka. In no-time werden de slachtoffers na aankomst linea recta naar de gaskamers gedreven, vermoord en verbrand. De kans deze hel te overleven was nagenoeg nul.
Lehnstaedt beschrijft het hele proces van de planning en bouw van de vernietigingskampen, de werking en – na de opstanden in Treblinka en Sobibor -de eliminering omdat de Duitsers alle sporen van deze moordfabrieken en hun brute gruweldaden wilden wissen. Ook reflecteert hij op de hele naoorlogse verwerking van wat er in de vernietigingskampen gebeurde. Hoe de Poolse bevolking, de Duitse daders, de wetenschap en de politiek omgingen met dit publieke geheim.
Pure vernietiging
De Aktion Reinhardt-kampen hebben nooit de belangstelling gekregen zoals Auschwitz. Stephan Lehnstaedt verklaart dit omdat er slechts in totaal 150 overlevenden waren, er op de locaties weinig of niets overgebleven is en omdat in de Aktion Reinhardt-kampen met name de Poolse Joden vermoord zijn, terwijl in Auschwitz vooral ook niet-Poolse en met name West-Europese slachtoffers vielen. Zo corrigeert Lehnstaedt in dit compacte en indringende boek een onvolledig beeld. Een aanwinst in de Holocaust bibliotheek van Uitgeverij Verbum en een must-have voor iedereen die zich verdiept in de geschiedenis van deze misdaad zonder precedent. Dit boek is daarmee een betekenisvolle bijdrage om het voor onze lezers wel bekende vernietigingskamp Sobibor in een breder perspectief te plaatsen van Aktion Reinhardt, met een focus op de gruwelijke bedoeling van pure vernietiging. Daarbij past deze uitgave bij het beeld van een groeiende interesse voor dit tot nu toe onderbelichtte aspect van de Holocaust, zowel internationaal met de opening van het museum in Sobibor, als in ons land met de toenemende belangstelling voor de nalatenschap van Jules Schelvis.
Gerben Hoogterp
Gelijktijdig met De kern van de Holocaust is van dezelfde auteur bij Verbum ook een handzaam en informatief side-boekje verschenen: Vernietigingskamp Sobibor, moord, overleven en herdenken.
