De Poolse Esther Raab werd op 22 december 1942 in een paardenkar naar Sobibor gebracht. Met zeven andere meisjes uit haar transport werd ze tewerkgesteld in de breikamer. Ze zag in Sobibor zulke afschuwelijke dingen dat ze wel eens dacht dat “naar de gaskamer gaan makkelijker was dan blootstaan aan al die gruwelen”. Esther leefde bijna tien maanden in de hel van Sobibor. Bij de opstand lukte het haar te ontsnappen. Ze dook onder bij een Poolse boer en zou als een van slechts enkele tientallen mensen Sobibor overleven. In 2010 werd Esther geïnterviewd voor het project Late gevolgen van Sobibor.

11 mei 1950, West-Berlijn – Ester Raab wijst Erich Bauer, de gasmeester van kamp Sobibor aan. © Bettmann/Corbis

Dankzij overlevenden als Esther Raab konden sommige daders van Sobibor worden veroordeeld.

•
1950: Erich Bauer, Gasmeister, veroordeeld (West-Berlijn) tot de doodstraf, later omgezet in levenslang. Hij stierf in 1980 in gevangenschap.

•
1950:  Hubert Gomerski, onder meer werkzaam in Lager III, tot levenslang veroordeeld (Frankfurt).

•
1965-1966: Hagen – 12 SS’ers werden in Hagen aangeklaagd van wie er een zelfmoord pleegde. Tegen elf volgde een uitspraak, variërend van vrijspraak tot maximaal 8  jaar. Alleen Frenzel, plaatsvervangend commandant, kreeg levenslang.

•
1970:  Franz Stangl, eerste kampcommandant van Sobibor, werd veroordeeld (Düsseldorf) tot levenslang, stierf een jaar later in de gevangenis.

•
1972: Gomerski vroeg herziening aan, dit werd afgebroken wegens zijn gezondheid. Hij kwam vrij en overleed in 1999.

•
1982-1985: Frenzel vroeg heropening van zijn proces (Hagen). Hij werd opnieuw veroordeeld tot levenslang, maar hoefde om gezondheidsredenen niet opnieuw de gevangenis in. Hij stierf in 1996.

•
2009-2011: hulpbewaker Ivan Demjanjuk veroordeeld tot 5 jaar (München). In afwachting van zijn hoger beroep overleed hij in een Duits bejaardentehuis.

NB: In de Sovjet-Unie zijn ook nog processen gevoerd tegen diverse Oekraïense bewakers (Trawniki-mannen), die schuldig werden bevonden en geëxecuteerd.

Bronnen:
onder meer www.sobiborinterviews.nl.
Lezing Martin van Liempt, Verzetsmuseum (2007).