Nieuws

Op zondagmiddag 9 juni is op het buitenterrein van Nationaal Monument Kamp Vught de openbare herdenking van de kindertransporten van juni 1943, in samenwerking met Stichting Sobibor. Op 6 en 7 juni werden bijna 1300 joodse kinderen gedeporteerd naar vernietigingskamp Sobibor in bezet Polen, waar zij vrijwel allen direct na aankomst werden vermoord. Zij werden vaak begeleid door een van de ouders: totaal 3014 mensen.

Vanaf 13.40 uur lezen kinderen van de Vughtse basisschool De Schalm (groep 7) de namen van de weggevoerde kinderen voor langs de route naar het kindermonument. De herdenking begint om 14.00 uur. Als eerste houdt Jeroen van den Eijnde, directeur van Nationaal Monument Kamp Vught een welkomstwoord. Hierna vertelt Christine Gispen-de Wied, voorzitter van Stichting Sobibor over de aanleiding van de kindertransporten en hoe deze in het kamp bekend werden gemaakt.

Tweede generatie
Marianne Schelvis (1954) vertelt over haar vader Jules Schelvis (1921-2016). Jules is één van de 18 overlevenden van vernietigingskamp Sobibor, waar ruim 34.000 Nederlandse joden zijn vermoord. Hij heeft zich onvermoeibaar ingezet om meer bekendheid te geven aan Sobibor. Hij richtte in 1999 Stichting Sobibor op, deed onderzoek, schreef boeken en werkte mee aan documentaires, muziekprojecten en meer. Marianne hielp haar vader bij het uitwerken van transportlijsten en begeleidde hem naar vele lezingen en herdenkingen. Koning Willem-Alexander memoreerde Jules op 4 mei 2020 op de Dam en noemde het concert ‘Er reed een trein naar Sobibor’ een onvergetelijke getuigenis.

Vlinders
Leerlingen uit groep 7 van Basisschool De Schalm uit Vught zijn elk jaar betrokken bij deze herdenking. Twee leerlingen zijn de ceremoniemeesters. De leerlingen deden onderzoek naar leeftijdsgenoten en drie van hen vertellen over kinderen van toen. Rabbijn Menno ten Brink houdt een overdenking. Folk-/pop artiest FIERE levert een muzikale bijdrage. Hierna leggen enkele vertegenwoordigers van betrokken organisaties en overheden elk een bloemstuk. De leerlingen van De Schalm bevestigen hierna vlinders in het monument, die symbool staan voor de jaren sinds 1943. Hierna krijgen de bezoekers tekeningen van vlinders aangereikt die verschillende scholen hebben ingekleurd en opgestuurd; zo worden honderden vlinders aan het prikkeldraad bevestigd. De entree op 9 juni gratis (geopend vanaf 12.00 uur). De audiotours zijn na de herdenking (vanaf 15.00 uur) beschikbaar. Nevenlocatie Barak 1B is op deze dag gesloten.

Achtergrond kindertransporten
Nu 81 jaar geleden werden op 6 en 7 juni 1943 bijna 1300 Joodse kinderen, meestal begeleid door slechts één van de ouders vanuit Vught via Westerbork naar het vernietigingskamp Sobibor gedeporteerd en daar meteen vermoord. Deze gebeurtenis wordt sinds 1999 jaarlijks herdacht bij het kindergedenkteken. Op dit monument zijn de namen verwerkt van de weggevoerde kinderen met hun naam en leeftijd; voor veel bezoekers is het monument een van de meest indrukwekkende plekken in het herinneringscentrum.

De joodse Klaartje de Zwarte-Walvisch schreef in haar dagboek: ‘Zoals men wel eens onwillekeurig een stukje papier versnippert, zo werden harten en zielen verscheurd en uit elkaar gerukt. Alles ging aan flarden. Alles werd vertrapt.’

Nationaal Monument Kamp Vught
Lunettenlaan 600, 5263 NT Vught
073 656 67 64
www.nmkampvught.nl

Foto’s:
– Kindermonument na herdenking in 2023 (foto Shirley Pellikaan)
– Leerling met vlinders bij de kampgracht in 2023 (foto Monique van den Brink

In 1943 werden met negentien transporten 34.313 Joodse Nederlanders en vluchtelingen vanuit kamp Westerbork naar het vernietigingskamp Sobibor gedeporteerd en vermoord. Slechts achttien van hen hebben de Holocaust overleefd.

Stichting Sobibor organiseert op 1 juni 2024 om 15.30 uur, in samenwerking met het Comité 4 en 5 mei, stadsdeel Zuid, een herdenking bij het monument ‘Sobibor – en wat doe jij’ bij de ingang van het Vondelpark aan de Van Eeghenstraat 78 in Amsterdam.

We nodigen iedereen van harte uit om hierbij aanwezig te zijn.

15.30 uur: Het kind is niet meer
Op 1 juni spelen jongeren van Theaterschool Utrecht i.s.m. Stichting ‘Theater Na de Dam’ voorafgaand aan de herdenking de voorstelling Het kind is niet meer, een mens is pas vergeten, als zijn naam vergeten.

Begin 1942 telde het Centraal Israëlistisch Weeshuis in Utrecht achtenveertig pupillen. De meesten waren na de Kristallnacht door hun ouders op de trein naar Nederland gezet in de verwachting dat zij hier veilig zouden zijn. Het pakte heel anders uit. In 1942 werd het joodse weeshuis in twee etappes leeggehaald. De uit Duitsland gevluchte kinderen het eerst, hun Nederlandse huisgenootjes volgden driekwart jaar later. Slechts enkelen zouden de oorlog overleven. De meeste kinderen werden op 5 maart 1943 in Sobibor vermoord.

Achttien jongeren uit het tussenjaar van de Theaterschool Utrecht maakten samen met regisseur Gilles Groot een voorstelling waarin zij de kinderen die in het weeshuis woonden herdenken. De helft van de groep speelt de Duitse kinderen die na Kristallnacht naar Nederland zijn gevlucht, de andere helft speelt zichzelf en vertelt vanuit het hier en nu.

16.00 uur: Sobibor Herdenking
Programma

Woord van welkom door Christine Gispen-de Wied, voorzitter Stichting Sobibor.

Getuigenissen slachtoffer, dader en omstander.

Spreker.

Muzikaal intermezzo door Mirjam van Dam en Ed Boekee.

Afsluiting en uitnodiging om steentjes te leggen bij het monument.

Onlangs dook een niet eerder gepubliceerd interview uit 1977 met Sobibor overlevende Selma Engel op. In 1977 werd ze thuis in Bradford (USA) geïnterviewd door de student Clifford Chanin. Clifford is nu Executive Vice President and Director of the 9/11 Memorial Museum in New York.

Interview is in het Engels. Cliff en Selma spreken over haar jeugd, de opkomst van het Nazisme, deportatie, het ongeloof na aankomst en de daaropvolgende 6 maanden overleven in het vernietigingskamp Sobibor, de opstand en haar leven na de oorlog.

Selma Engel werd als Saartje Wijnberg in 1922 geboren in Groningen. Ze dook tijdens de bezetting onder, werd opgepakt en op 6 april 1943 als strafgeval gedeporteerd naar Sobibor. Selma ontmoette in Sobibor de Poolse Chaim Engel, haar latere echtgenoot. Samen ontsnapten ze op 14 oktober 1943 tijdens de opstand en hielden zich negen maanden schuil in een schuur in de buurt van Chelm. Ze gaan via Odessa terug naar Nederland en later naar de USA.

Op 14 maart 2024 vindt in het Trippenhuis in Amsterdam het symposium ‘Excavating Sobibor. Holocaust Archaeology between Heritage, History and Memory’ plaats.

Programma

• 09.30 – 10.00: Opening
  • Welkom – Martijn Eickhoff (directeur NIOD)
  • Introductie – Erik Somers (NIOD, projectleider ‘Sobibor. Archeologie van Vernietiging’)
• 10.15 – 10.40: Keynote speech Barbara Hausmair
• 10.40 – 11.40: The excavation of Sobibor from the perspective of the archaeologists:
  • Film documentaire Deadly Deception at Sobibor’, an introduction to the Excavations at Sobibor in Film – Gary Hochman
  • Archeologen Wojchiech Mazurek, Yoram Haimi en Ivar Schutte worden geïnterviewd door Erik Somers
• 11.40 – 12.00: Koffie en thee
• 12.00 – 13.00: Excavating Sobibor: from Stakeholders to Interpretations
  • The difficult Web of Stakeholders in the Archaeology of Sobibor – Katarzyna Grzybowska
  • The Finds from Sobibor and the Expressiveness of the Material Culture of Holocaust Camps – Claudia Theune
• 13.00 – 14.00: Lunch
• 14.00 – 14.10: Toespraak Maarten van Ooijen (Demissionair staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport)
• 14.10 – 15.00: Applying Archaeology in Narrative and Design
  • Public History; Book Publication Traces of Sobibor – Erik Schumacher
  • Sobibor Finds in the Presentation at National Holocaust Museum, Amsterdam – Annemiek Gringold
  • The results of archaeological research applied to the lay-out of the Sobibor site and museum – Tomasz Oleksy-Zborowski
• 15.00 – 15.40: Archaeology and Memory Culture: Now and Then
  • Panel discussie met Hannah Wilson, Zuzanna Dziuban en Zofia Woycicka. Moderator: Martijn Eickhoff
• 15.40 – 16.00: Koffie en thee
• 16.00 – 16.45: What Can We Learn from the Sobibor Excavations for Future Archaeological Research?
  • Panel discussie met Barbara Hausmair, Caroline Sturdy-Colls en Anna Zalewska. Moderator: Jelke Take
• 16.45 – 17.00: Terugblik door Frank van Vree
• 17.00 – 17.15: Boekpresentaties en slotwoord
• 17.15 – 18.15: Borrel

Het voelt altijd fijn om aan het eind van het jaar nog even terug te kijken: wat beleefden we met elkaar in 2023?

Het jaar begon goed. We kondigden een belangrijk jaar aan: 80 jaar geleden brak in oktober 1943 de opstand in Sobibor uit. Door de opstand kennen we de geschiedenis van een plek die niet bekend mocht worden, van een plek die bij diegenen die er na de oorlog nog waren lang onbekend bleef.
Op deze plek staat nu, na 80 jaar, een nieuw museum dat recht doet (als je daar al van mag spreken) aan de slachtoffers; op deze plek kun je rouwen, namen noemen en je afvragen hoe je zelf in de wereld wilt staan.
Dit is de plek waarover het verhaal verteld moet blijven. Daar zijn we van overtuigd, dat blijft onze missie.

Die gedachte hadden we heel erg nodig toen de wereld op 7 oktober veranderde. De gruwelijke aanslag door Hamas in Israël liet ons niet onberoerd. Hoewel we ons als Stichting bewust niet mengen in het publieke debat, moge het duidelijk zijn dat de gebeurtenissen in Israël en Gaza ons zeer aan het hart gaan.
Dat overschaduwt het terugkijken en in die context schrijf ik dit bericht.

In februari hielden we onze netwerkbijeenkomst. De opkomst was groot en divers en deed ons opnieuw beseffen hoe belangrijk het is in een goed netwerk te kunnen acteren. We introduceerden ons ‘oral history’ project met studenten van het University College Utrecht. Prachtige gesprekken met eerste generatie overlevenden zijn te zien en te beluisteren op onze website. Mocht u geïnteresseerd zijn om mee te doen en uw verhaal vast te leggen, laat het ons weten op info@sobibor.org!

In alle stilte overleed op 14 mei 2023 in Herzliya, Israël, de laatste overlevende van Sobibor, Sophia Engelsman-Huisman. Zij was één van de 18 Nederlandse overlevenden van het vernietigingskamp Sobibor. En de laatste overlevende van de 34313 uit Westerbork naar Sobibor gedeporteerde Joden.

En dan ‘Sjiwwe voor Sobibor’; een project over de 19 treinen die naar Sobibor reden tussen maart en augustus 1943. Theater Roestvrij maakte een prachtige, ontroerende voorstelling over het leven in Westerbork voor vertrek. Deze voorstelling kwam tot stand in samenwerking met Theater Na de Dam, Herinneringscentrum Kamp Westerbork en Stichting Sobibor.

De jongeren speelden ook voorafgaand aan onze herdenking op 1 juni bij het Vondelpark. Een voorstelling zomaar op straat. Voorbijgangers bleven staan en hoe mooi is het om jonge mensen zo de geschiedenis te zien verbeelden.

De jongeren speelden ook een aangepaste voorstelling na de herdenking van de Kindertransporten in Kamp Vught, die de herdenking dit jaar nog mooier maakte. Als u het nog niet gezien heeft kunt u een terugblik terugvinden op onze website of de video over de voorstelling op YouTube bekijken.

Onze herdenking zelf mocht zich verheugen in een grote opkomst van oud, maar zeker ook jong! Krachtige jonge meiden lazen dit keer getuigenissen en Rosanne Kropman las voor uit ‘Het Donkerste Donker’, haar boek over de geschiedenis van Sobibor, verteld aan de hand van een aantal personages en gebeurtenissen en de hedendaagse actualiteit. Hierna konden we alleen nog stil luisteren naar de mooie stem van Mirjam van Dam en steentjes leggen bij het monument. De CD Yiddish Jazz van Mirjam is te bestellen op haar website.

Het boek van Rosanne Kropman werd op 10 oktober gepresenteerd in Café De Brakke Grond in Amsterdam.
Dankzij Marc van Velzen, de achterkleinzoon van Jacobs weduwe, vond Rosanne Kropman foto’s van Jozeph Jacobs, de Nederlander die in 1943 een opstand in Sobibor beraamde. Het boek kent inmiddels een derde druk, inclusief de ontdekte foto’s.

Ook de podcast ‘Weggegumd’ ‘van Audiodroom mag niet onvermeld blijven. Het vertelt het verhaal en de zoektocht naar Ilse Wagner, een vergeten klasgenootje van Anne Frank. De podcast is voor een deel opgenomen in Sobibor. De podcastmakers gingen met Stichting Sobibor mee op een van hun reizen. Daardoor is het ook een prachtig document over Sobibor en haar geschiedenis geworden. De podcast is in zijn geheel te beluisteren via weggegumd.nl.

Onze reizen waren dit jaar een warm succes. Tijdens de herdenkingsreis in mei konden nabestaanden hun nieuwe stenen verwelkomen. Op de verdiepingsreis ontwikkelde het docentenprogramma zich goed; steeds meer lesmateriaal en lesvormen worden uitgewisseld.

We namen aan het begin van de zomer afscheid van ons bestuurslid en secretaris Ingrid Zijlstra. Zij zorgde ruim vijf jaar voor de website, onze Nieuwsbrieven en nog veel meer. Gelukkig vonden we Naomi Koster bereid om tot het bestuur toe te treden. Met haar ruime ervaring en grote netwerk zijn we daar heel blij mee.

Voor het eerst na 3 jaar kon de Internationale Jeugdconferentie in oktober weer georganiseerd worden. Het was dit jaar ook 10 jaar geleden dat de eerste Internationale Jeugdconferentie plaatsvond. Reden om alle Nederlandse deelnemers op te sporen voor een eerste lustrum. Het werd een mooie ontmoeting in het Provinciehuis in Arnhem. De jongeren, inmiddels uitgewaaid over het land vonden elkaar nog steeds in hun herinneringen aan de reis. De impact liet zich goed verwoorden in de enquête die we eerder dit jaar onder de jongeren hadden uitgezet: ‘er geweest zijn is zoveel belangrijker dan er alleen over gehoord hebben’. Als u geïnteresseerd bent in de uitkomst van de enquête, dan kunt u hem hier nog eens nalezen.

Op 12 en 14 oktober vond de herdenking van de opstand in Sobibor plaats. Met het bestuur en oud-bestuur, waaronder de dochter van Jules Schelvis, reisden we af. In Sobibor ontmoetten we de Nederlandse delegatie, waaronder demissionair Premier Rutte die de openingsspeech hield bij de officiële herdenking; ingetogen en weloverwogen. Op 14 oktober hadden wij zelf de regie over de herdenking samen met Bildungswerk Stanislaw Hantz. Met een groot gezelschap, waaronder ook de jongeren van de Internationale Jeugdconferentie, liepen we over het terrein, van de appelplaats, door de Laan van Herinnering, naar de as-heuvel. We luisterden naar de toespraken van Marvin Raab, Tagan Engel en Rena Blatt, nabestaanden van overlevenden van de opstand en noemden namen. We stonden stil bij de stenen. De nieuwe Laan van Herinnering/Herdenkingslaan is indrukwekkend.

De NOS maakte een bijzondere documentaire. Zij vertelden het verhaal van de slachtoffers vanuit Westerbork en Sobibor. U kunt ook deze documentaire terugkijken.

We blijven ons nog meer dan andere jaren bewust van het feit dat we onze verhalen moeten blijven vertellen. Dat deed ook Professor dr. Marc van Berkel met zijn verhaal over Holocaust educatie tijdens de herdenking van de opstand in het Verzetsmuseum, eind oktober. Het nagesprek was intens.

Gelukkig konden we het jaar feestelijk afsluiten met de uitreiking van de Jules Schelvis Jongerenprijs aan Oscar Visser. Oscar interviewde zijn Opa Joost van Hilten over de oorlog en Sobibor. Uit het juryrapport: ‘Oscar doet met zijn werkstuk verslag van een proces waarbij hij door het interviewen van een nabestaande, zowel die persoon in de gelegenheid stelt zijn verhaal te doen, als zelf ook deel wordt van dat proces van doorgeven van het verhaal van Sobibor’.
Theater Roestvrij kreeg voor ‘Sjiwwe voor Sobibor’ een eervolle vermelding.

Dit beleefden we met elkaar in 2023. We staan aan de vooravond van 2024, het jaar dat de Stichting 25 jaar bestaat! Ik dank opnieuw mijn medebestuursleden Petra, Menno, Bernolf, Fergal, Marijke en Naomi voor al het werk dat zij verrichten.

Laten we met z’n allen blijven hopen dat het in 2024 weer rustiger kan worden in de wereld!

Christine Gispen-de Wied
30 december 2023

Van 11 tot 15 oktober 2023 vond in Sobibor de Internationale Jeugdconferentie plaats. De eerste keer na de pandemie dat dit weer mogelijk was. Dit evenement, dat jongeren uit Nederland, Duitsland, Polen en Oostenrijk samenbracht, bood hen de kans om de historische locaties van Sobibor en Majdanek te bezoeken en hun inzichten en emoties te delen. Hun verhalen over de reis vormen een aangrijpend mozaïek van ervaringen en reflecties over een van de donkerste periodes uit de menselijke geschiedenis.

Misschien vatten de woorden van Karsten van Meggelen de reis het best samen: “De reis naar Sobibor was onbeschrijfelijk aangrijpend, doordrenkt met respect, verdriet en intense reflectie. Elk moment op die historische grond droeg een gewicht dat woorden tekortdoet.”

Sam Overgaag uit Voorburg spreekt over de transformatie van Sobibor en Majdanek van “namen in mijn geschiedenisboek” naar “herinneringen met emoties”. Hij benadrukt het belang van het delen van deze ervaringen om de herinnering aan de slachtoffers levend te houden en haalt Jules Schelvis aan: “Elk woord is een overwinning op de nazi’s”. Sam’s woorden raken de essentie van het belang van herinnering en educatie over de Holocaust.

“Hoewel ik al enorm veel wist over de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust hielp het bezoeken van Sobibor en Majdanek enorm aan het bijbehorende besef. De kampen zijn nu niet langer namen in mijn geschiedenisboek maar herinneringen met emoties.”

Daisy Janssen uit Doetinchem reflecteert op de emotionele impact van de “intieme herdenkingen”. Ze beschrijft hoe het oplezen van namen van de slachtoffers tijdens de herdenkingen haar raakte en een diepere betekenis gaf aan haar begrip van de Holocaust. Daisy’s ervaring benadrukt de kracht van persoonlijke verhalen en de noodzaak om de individuele levens die verloren zijn gegaan te herdenken.

“De intieme herdenking was erg mooi en kwam dan ook flink binnen. Het namen oplezen vond ik een mooi concept, dit maakte het namelijk nog persoonlijker ook voor ons als groep.”

Berthe van Engelen uit Elburg brengt een ontroerend perspectief over haar ervaring in Sobibor. Ze spreekt over de overweldigende realisatie van het immense lijden dat daar heeft plaatsgevonden en benadrukt de menselijke veerkracht die ze zag in de verhalen van overlevenden en in de herdenkingsplek zelf.

“Het was bizar om te (proberen te) beseffen dat je staat op de plek waar zo veel onschuldige mensen zijn omgekomen. Dat ze zijn omgekomen om wie zij waren, omdat ze joods waren. Het raakte mij heel erg om daar rond te lopen en de duizenden steentjes te zien. Ik vond het heel heftig om te bedenken dat die steentjes er ook waren om resten van botten te verbergen.”

Ana Maria Kielder, ook uit Elburg, deelt haar onbeschrijfelijke gevoelens en gedachten tijdens het bezoek aan Sobibor en Majdanek. Haar verhaal is een getuigenis van de complexe emoties die dergelijke plaatsen oproepen, variërend van diep verdriet tot reflecties over menselijkheid en veerkracht.

“De laatste dag van het programma was de zaterdag, deze vond ik heel speciaal. Ik ben erg dankbaar dat ik de kans heb gekregen om een herdenking als deze bij te mogen wonen. De toespraken van de nabestaanden vond ik erg mooi op de appelplaats waar we stonden en waar de opstand in Sobibor ook is uitgebroken, toen die dag 80 jaar geleden. Na de appelplaats heb ik met wat anderen gepraat met de kleindochter van Selma Engel-Wijnberg wat een fijn, maar kort gesprek was. Zij benadrukte nog eens dat ze het erg belangrijk en goed vond dat jongeren hier van af weten.

Gijs Juffer uit Elburg noemt zijn ervaring “indrukwekkend” en spreekt over hoe de reis zijn begrip van de Holocaust heeft verdiept. Hij onderstreept het belang van educatie en het delen van verhalen als middel om de herinnering aan deze tragische gebeurtenissen levend te houden.

“Ik zou deze trip echt aanraden aan wie dan ook. Om de holocaust goed te kunnen begrijpen, moet je hier wel naartoe zijn geweest, anders kun je voor mijn gevoel niet de verschrikkingen ervan (volledig) bevatten.”

Karsten van Meggelen uit Heerde beschrijft op een indringende wijze zijn ervaringen:

“Toen we aankwamen op die donderdag bij Sobibor voelde de lucht zwaar en het was er zo stil. De stilte sprak boekdelen; het leek alsof de bomen en de aarde ‘fluisterden’ over het immense leed dat hier heeft plaatsgevonden. De herdenkingsplaats, sober en krachtig, bracht een storm aan emoties teweeg – van ontzetting tot diep respect voor de levens die hier zijn verloren. Al met al een enorm bijzondere plek.

De realiteit van wat zich hier heeft afgespeeld, drong diep door. Langs de gedenktekens voelde ik een golf van rouw. Het was overweldigend, de omvang van het lijden dat hier heeft plaatsgevonden, maar te midden van die duisternis was daar ook de menselijke veerkracht, hartverscheurend en toch inspirerend. Het vertelt niet alleen over verlies, maar ook over de onbreekbare kracht van de geest en de dringende noodzaak om te blijven herinneren.

Deze reis heeft me diep doen nadenken over menselijkheid, geschiedenis en het belang van herinnering. Het is cruciaal om deze herinneringen te bewaren voor de generaties die komen. Dit zal altijd een deel van mijn innerlijke bagage zijn, en het heeft mijn kijk op het begrijpen van geschiedenis volledig veranderd.”

De verhalen van deze jonge deelnemers zijn een krachtige herinnering aan het belang van het bewaren van de geschiedenis. Hun bezoek aan Sobibor en Majdanek was niet alleen een educatieve reis, maar ook een emotionele en persoonlijke ervaring die hen leerde over de verschrikkingen van het verleden en het belang van herinnering en respect.

De Jeugdconferentie in Sobibor is een belangrijk initiatief dat jongeren de kans biedt om te leren over de geschiedenis en de gevolgen van de Holocaust. Door hun ervaringen te delen, dragen deze jongeren bij aan een voortdurende dialoog over het verleden, zodat toekomstige generaties de lessen uit deze donkere periode niet vergeten. Het is onze collectieve verantwoordelijkheid om deze verhalen te blijven vertellen en ervoor te zorgen dat de wereld nooit vergeet wat er in Sobibor en andere vernietigingskampen is gebeurd.

Deze reis was meer dan een bezoek aan historische locaties; het was een emotionele en educatieve reis die de deelnemers voor altijd zullen meedragen. Hun ervaringen en reflecties benadrukken het belang van herinnering, empathie en educatie in onze voortdurende inspanningen om te zorgen dat de verschrikkingen van de Holocaust nooit vergeten worden.

Het belevingsonderzoek dat wij onlangs door Motivaction hebben laten uitvoeren onder oud-deelnemers bevestigd de ervaringen van de jongeren die dit jaar deelnamen. Lees hier het onderzoek.

“We moeten het verhaal van deze mensen blijven vertellen, aan iedereen die we kennen, aan onze kinderen. Wat hier gebeurd is mag nooit maar dan ook nooit nog een keer gebeuren.” (Pieter Barnard)

Op 29 oktober vond in het Verzetsmuseum de bijeenkomst plaats ter herdenking van de opstand in het Vernietigingskamp Sobibor van 14 oktober 1943. Deze bijeenkomst wordt jaarlijks gezamenlijk door het Verzetsmuseum en Stichting Sobibor georganiseerd.

Bijzonder dit jaar is dat de opstand tachtig jaar geleden was. Bovendien is Vernietigingskamp Sobibor regelmatig in het nieuws geweest. Te beginnen met artikelen in de dagbladen over de presentatie van het boek van Rosanne Kropman “Het donkerste donker” en met televisie uitzendingen over de herdenkingen in Sobibor en Westerbork.

Keynote over Holocaust onderwijs

Als keynote spreker over Holocausteducatie was Marc van Berkel uitgenodigd. Hij is recent benoemd tot hoogleraar Holocausteducatie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, als opvolger van Ido Abram.

Lees hier de keynote van Marc van Berkel

Hij beschreef hoe het onderwijs over de Holocaust zich sinds de jaren zestig heeft ontwikkeld, op actuele uitdagingen en op de verhouding tussen Holocausteducatie en bestrijding van antisemitisme. En juist ook nu, na het oplaaien van het geweld in het Midden-Oosten , waardoor ook onrust in Nederland is ontstaan, met als gevolg dat verschillende manifestaties zijn afgelast. Maar ook met gevolgen voor het onderwijs. Docenten zullen nog meer op hun woorden moeten letten bij het behandelen van de geschiedenis en de actualiteit van het Midden Oosten.

Het “nieuwe begin” na 1945 had als gevolg dat pas in de 70-iger jaren specifieke aandacht voor de Jodenvervolging kwam en pas veel later werd het Holocaustonderwijs een  verplicht onderdeel van het geschiedenisonderwijs.

Anno 2023 is de interesse onder jongeren voor de Holocaust groot, wel neemt hun kennis langzaam af. De reden zou kunnen zijn dat geschiedenis een keuzevak is in de bovenbouw. Een andere reden zou kunnen zijn dat persoonlijke getuigenissen van familieleden steeds schaarser worden. Daarom zijn de gastsprekers zo enorm belangrijk en veel belangrijker dan films met vaak historisch niet correcte informatie.

Aan de Holocaust betrokken onderzoek leert dat meer dan de helft van de jongeren het goed vindt dat er op scholen aandacht wordt besteed aan de Holocaust.
Echter, veel leermiddelen bieden nog altijd onjuiste of eenzijdige informatie. Ook neemt de kennis van de docenten af. Veel jongeren reproduceren hardnekkige stereotypen en vooroordelen met betrekking tot Joden.
Aan de andere kant zijn veel jongeren wel degelijk geïnteresseerd. Vooral door verhalen van nabestaanden kunnen ze zich inleven. Bekend is dat inleving een werkzaam mechanisme is om vooroordelen te verminderen.

Discussie over Holocaust onderwijs

Na deze keynote speech werd de middag vervolgd door een discussie met Bettie Schols-Meents (geeft voor het  Landelijk Steunpunt Gastsprekers van Westerbork al jarenlang gastlessen op scholen) en Hadassa Hirschfeld (historicus, oud adjunct-directeur CIDI en organisator/begeleider jongerenreizen naar Auschwitz). Deze discussie werd geleid door Petra van den Boomgaard.