Ze wisten niet wat hen te wachten stond
De joodse Joseph Gompers en Paulina Hollander zagen elkaar voor het eerst tijdens een ontmoeting die door hun ouders georganiseerd was. Ze trouwden en stichtten een gezin. De Tweede Wereldoorlog maakte aan hun gelukkige bestaan echter op brute wijze een einde.
Trouwfoto Joseph en Paulina 30 oktober 1928
De achtergronden van Joseph Gompers en Paulina Hollander
Joseph Gompers werd op 14 oktober 1901 geboren aan de Groenendaal in Gouda. Hij was daarmee het vierde kind van acht in het gezin van Levi Gompers en Anna van Kloeten.
Vader Levi Gompers werd geboren op 28 april 1874 in Gouda. Hij trouwde op 29 juli 1896 in Sint-Oedenrode met Anna van Kloeten (geboren op 7 april 1871 in ’s-Hertogenbosch).
Vader Gompers was koopman/winkelier, moeder Anna was zonder beroep. In 1940 verhuisden zij van Gouda naar Amsterdam. Beiden zijn op 5 oktober 1942 omgebracht in Auschwitz.
Paulina Hollander, de latere echtgenote van Joseph Gompers, werd op 23 september 1905 geboren in de Veldstraat in Antwerpen, België. Zij was het tweede kind van twaalf in het gezin van Abraham Hollander en Anna Maria Catharina Verbuecken. Haar vader Abraham Hollander werd op 14 april 1880 geboren in Antwerpen, en was koopman van beroep. Op 18 mei 1903 trouwde hij in Herentals met Anna Maria Catharina Verbuecken (geboren op 19 april 1883 in Herentals). Zij was zonder beroep. Na op verschillende adressen in Herentals en Antwerpen te hebben gewoond, verhuisde het gezin aan het begin van de twintigste eeuw naar de Noord Besterdstraat in Tilburg.
Joseph Gompers volgde na de lagere school technisch onderwijs op het niveau van de huidige MTS. Voor zijn huwelijk was zijn beroep reiziger. Paulina Hollander bezocht de Openbare school aan de Korte Schijfstraat te Tilburg. Daarna ging ze naar de Mulo. Ook behaalde ze een akte MO Frans. Paulina koos uiteindelijk het beroep van marktkoopvrouw
Foto Anna (roepnaam Anneke) is 7 jaar en Maria (roepnaam Marieke) 3 jaar, 1939
Het gezin Gompers-Hollander
Joseph Gompers en Paulina Hollander leerden elkaar kennen op een door hun ouders gearrangeerde afspraak in Gouda, iets wat in die tijd gebruikelijk was in joodse kringen.
Ze trouwden op 30 oktober 1928 in Tilburg, de woonplaats van Paulina. Joseph en Paulina woonden eerst op verschillende adressen in Gouda, waaronder (wat nu heet) Lage Gouwe 78, op de hoek van de Turfmarkt. Op 15 mei 1931 verhuisden zij naar Tilburg. Ze woonden achtereenvolgens op de adressen Anna Paulownastraat 24 (tot 23 december 1932), Veemarktstraat 10 ( tot 26 april 1933) en Anna Paulownastraat 6. Op dit laatste adres was Joseph zelfstandig ondernemer. Hij verkocht en repareerde radio’s en andere technische apparaten. Paulina was marktkoopvrouw in manufacturen. Het gezin Gompers werd uitgebreid met twee dochters: Anna, roepnaam Anneke (geboren op 29 augustus 1932), en Maria Anna Catharina, roepnaam Marieke (geboren op 8 september 1936). Anneke en Marieke bezochten de openbare lagere school aan de Korte Schijfstraat in Tilburg. Deze school telde meer joodse leerlingen tot ze door een reeks Duitse maatregelen van school werden verjaagd. Anneke en Marieke gingen naar de aparte joodse klassen die de joodse gemeente Tilburg inrichtte.
Dwangarbeider in Rijkswerkkamp Twilhaar
Op 31 juli 1942 moest Joseph Gompers zich melden in het werkkamp ‘Twilhaar’ in Nijverdal. De meeste mensen daar kwamen uit de stad Groningen. Het kamp kon circa honderd personen herbergen. Aanvankelijk was het regime mild. De mannen werd toegestaan het kamp te verlaten en ze konden zich vrij in Nijverdal bewegen. Censuur op brieven was er niet en er mocht bezoek worden ontvangen. Maar al na een maand werden de duimschroeven aangedraaid.
De joodse dwangarbeiders hebben onder toezicht van medewerkers van Staatsbosbeheer een perceel grond van 200 bij 100 meter bouwrijp gemaakt voor inplant. De mannen hebben niet de tijd gekregen ook daadwerkelijk bos op de Heuvelrug aan te planten. Na enkele maanden ploeteren op de flanken van de Nijverdalseberg, de Haarlerberg en de Elerberg werd de groep uit Twilhaar op 2 oktober 1942 onder bewaking van Duitse soldaten lopend over de berg over de Grotestraat naar het station van Nijverdal gedreven om vervolgens onder het mom van gezinshereniging naar Westerbork te worden overgebracht. Joseph Gompers werd enkele weken later, op 19 oktober 1942, naar het vernietigingskamp Auschwitz gedeporteerd. Hij kwam daar op 28 februari 1943 om het leven.
Gebroken gezin
Door het gemis van vader en echtgenoot in het gebroken gezin Gompers-Hollander en de gedachte aan gezinshereniging besloot Paulina ten einde raad zich met haar kinderen vrijwillig te melden bij kamp Vught. Met een paar koffers vertrokken zij op 9 april 1943 met de trein naar Vught. Ze lieten alle verdere bezittingen in hun woning achter. In het politierapport van mei 1943 staat vermeld: “Gompers-Hollander gewoond hebbende aan de Anna Paulownastraat 6, deze is vertrokken naar het kamp Vught en heeft haar meubels in de woning achtergelaten. De woning is tot op heden nog niet aan een nieuwen bewoner overgegeven. Twee voorkamertjes gedeeltelijk gemeubileerd, huiskamer met meubels, slaapkamer, en keuken.”
Op zaterdag 5 juni 1943 werd bekend gemaakt dat alle kinderen Kamp Vught moeten verlaten samen met de moeders. Voor de beruchte kindertransporten stonden op 7 juni 1943 bij de uitgang van het kamp bussen gereed om hen naar het station te brengen. Een trein met veewagens vervoerde hen van daar naar Westerbork. Daar aangekomen hebben Paulina, Anneke en Marieke ongetwijfeld geprobeerd om hun echtgenoot en vader terug te vinden.
Sobibór
In het boek ‘In Memoriam’ van Guus Luijters en Aline Pennewaard over het zogenoemde kindertransport vinden we de namen van Anneke en Marieke Gompers terug. Ze maakten deel uit van transport 68 Westerbork-Sobibór op dinsdag 8 juni 1943. De trein telde liefst 46 wagons. Onder de 3017 gedeporteerden, van wie 1145 kinderen, bevonden zich behalve Anneke en Marieke Gompers nog 13 andere joodse Tilburgers, zo blijkt uit de transportlijst. Drie dagen duurde de reis naar een voor de kinderen en hun ouders onbekende bestemming. Na aankomst in Sobibór op vrijdag 11 juni 1943 gingen zij vrijwel direct door naar de gaskamers.
Auteur
Rinus Versluis (neef van Paulina Hollander en haar man Joseph Gompers, dochters Anna en Maria zijn nichtjes).
Bronnen
Regionaal Archief Tilburg
Streekarchief Helmond
Nationaal monument Kamp Vught
Streekarchief Midden-Holland
Haags gemeentearchief
Nationaal Archief
Stadsarchief Amsterdam
Felixarchief Antwerpen
Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Guus Luijters en Eline Pennewaard: In Memoriam
