door Govert van Brakel
In de zomer van 1943 vermoordden de nazi’s in Sobibor Han Hollander, Nederlands bekendste, beroemde en immens populaire sportverslaggever van de radio.
Met zijn enthousiaste, meeslepende verslagen van voetbalinterlands bracht hij in talloze huiskamers vreugde in donkere tijden. Als Hollander sprak stonden de trams stil, waren de straten leeg, schaarde het gezin zich in de huiskamers om de radio.
Dat hij zou uitgroeien tot een icoon kon niemand vermoeden toen hij in 1886 in Deventer werd geboren. De radio moest nog worden uitgevonden.
Thuis was het armoe troef. Zijn vader trok met een handkar door het Hanzestadje. Met de verkoop van wat we anno nu kringloopspullen noemen scharrelde hij de kost bij elkaar. Dat viel niet mee. Er vielen veel monden te voeden.
Han was het tweede kind uit een gezin van acht kinderen. Zijn moeder runde het huishouden en leefde haar kinderen het joodse geloof voor. Aan de deur van de woonkamer hing de mezoeza, op vrijdagavond werd de eettafel gedekt met het witte laken en kwam de pan met kippensoep op tafel.
Met strenge discipline handhaafde zijn moeder de joodse gebruiken en tradities.
Han benijdt zijn niet-joodse vriendjes. Terwijl zij woensdagmiddag vrij zijn van school, moet hij naar joodse les. Om te voorkomen dat hij spijbelt brengt zijn moeder hem hoogstpersoonlijk naar het gebouw van de vroegere synagoge in de Roggestraat waar meester Vleeschhouwer het onstuimige gezelschap kennis bijbrengt over het Hebreeuws, de joodse religie, cultuur, tradities en voedselwetten met al hun geboden en verboden.
Ondertussen neemt de voetbalsport bezit van het land. Het is een nieuw spel dat uit Engeland is komen aanwaaien. Net als heel veel jongens in het land raakt Han in de ban van dit fenomeen. Met zijn oudste broer Karel en vriendjes richt hij in 1902 een club op die aanvankelijk Be Quick heet, maar al spoedig onder de naam Go Ahead een gevestigde naam zal worden in de voetbalwereld.
De bal zal Hollanders leven gaan bepalen. Hij kan er op het veld goed mee uit de voeten. Hij is een sterke spits, met kruit in de benen. En koppen kan hij als de beste. Af en toe is hij een beetje lui. Dan vragen zijn medespelers of hij nog meedoet.
Han is niet zijn echte voornaam. Van huis uit heet hij Hartog, naar zijn grootvader van vaders kant. Maar Han vindt hij beter klinken, zeker op het moment dat hij als kleine schnabbelaar zijn naam zet onder de eerste bijdragen aan nieuw opgerichte sportweekbladen. Dat is een ontluikende markt die goed ingevoerde mannen als Han hard nodig hebben om hun sterk toenemende abonneebestand van wedstrijdverslagen te voorzien.
Het is een voorzichtige aanloop naar een grote carrière in de sportjournalistiek. Bij De Telegraaf wordt hij een van de eerste sportjournalisten in vaste dienst. Vanuit Amsterdam maakt hij de sprong naar de radio.
De jonge AVRO gaat iets nieuws doen. De omroep heeft de primeur. En wat voor een! Van de minister die erover gaat krijgt zij toestemming voor een rechtstreekse, integrale uitzending van de voetbalinterland Holland-België.
Hét vaste hoogtepunt van het sportjaar.
Op zondagmiddag 11 maart 1928 is het zover. Terwijl sneeuwstormen het land teisteren staat Hollander diep weggedoken in zijn winterjas in een speciaal voor hem gebouwd hokje op het dak van het oude stadion aan de Amstelveensche weg in Amsterdam en spreekt hij zijn eerste woorden in de microfoon: ‘Goedenavond, eh goedemiddag luisteraars’…
Wat bedoeld was als een experiment leidt tot een verbond voor het leven. Sport wordt, vooral bij de AVRO die zendtijd heeft op de zondagmiddag, een paradepaardje met Hollander in de hoofdrol. In heel het land, in ‘ons’ Indië, in Suriname en op Nederlandse schepen op verre zeeën en oceanen wordt zijn stem gehoord.
Hollanders naam ligt op ieders lip. Hij gaat dansend door het leven. Naast zijn vele sportverslagen maakt hij reportages voor de nieuwe actualiteitenrubriek AVRO Radiojournaal, treedt hij op met het komische duo Snip en Snap en zingt hij in het populaire amusementsprogramma De Bonte Dinsdagavondtrein voor de zoveelste maal: Hup Hup, Holland Hup, wij laten ons niet slaan…’
De oorlog maakt een eind aan zijn glanzende loopbaan. Al in de derde week van mei 1940 zet AVRO-directeur Willem Vogt zijn sterreporter op straat. Een paar maanden later verliest Hollander zijn vaste baan bij De Telegraaf.
In september 1942 komt hij met zijn vrouw Leentje Smeer in Westerbork. Op 6 juli worden zij gedeporteerd naar Sobibor waar hun leven op 9 juli in de gaskamer eindigt.
Zijn leven en werk heb ik vastgelegd in de recent bij Uitgeverij Balans verschenen biografie: Han Hollander, de eerste radiostem van het Nederlandse voetbal.
Naar aanleiding van mijn boek heeft de stichting Nederlandse Sport Pers, de koepel voor sportjournalisten, de Han Hollander Oeuvre Award in het leven geroepen. De prijs, bestemd voor een sportjournalist van radio/tv of schrijvende journalistiek die in een reeks van jaren naam en faam heeft opgebouwd, mocht ik begin dit jaar op een feestelijke bijeenkomst van de NSP in Rijswijk uitreiken aan Mart Meets.
Op 2 mei aanstaande wordt bij Go Ahead Eagles een beeld onthuld van Hollander.
Ja, blij en met enige trots, kan ik zeggen: Han Hollander is terug. En hoe!
Govert van Brakel (1949) werkte meer dan veertig jaar bij de radio. Luisteraars kennen zijn stem o.a. van Langs de Lijn, Met Het Oog Op Morgen en het NOS-radionieuws.
Als presentator en verslaggever was hij tussen 1976 en 2018 in binnen- en buitenland getuige van grote nieuws- en sportgebeurtenissen.
