Ruim dertig procent van de Nederlandse Holocaustslachtoffers (ca. 33.500) werd vergast in het vernietigingskamp Sobibor. Hierdoor is Sobibor een belangrijk onderdeel van de Nederlandse Holocaust.

Kamp Sobibor was een onderdeel van Aktion Reinhardt die op 15 maart 1942 van start is gegaan. Deze Aktion, genoemd naar de hoge SS’er Reinhardt Heydrich, behelsde de bouw en werking van drie kampen (Belzec, Sobibor en Treblinka) die alleen voor de vernietiging van Joden zijn ontworpen, in het bijzonder het vermoorden van de Poolse Joden. Maar er was ook capaciteit voor Joden uit andere landen.

Tot november 1943 zijn ongeveer twee miljoen mensen in de Aktion Reinhardt-kampen vergast en verbrand. Daarna werden de kampen snel afgebroken en werden zoveel mogelijk sporen gewist. Minder dan 150 Joden hebben de Holocaust en deze vernietigingskampen overleefd. Slechts twee Nederlandse vrouwen wisten Sobibor te ontvluchten, waarvan Selma Engel-Wijnberg de bekendste was.

De Aktion Reinhardt-kampen hebben nooit de belangstelling gehad die Auschwitz-Birkenau (de ‘hoofdstad van de Holocaust’) ten deel is gevallen. Stephan Lehnstaedt corrigeert dit onvolledige beeld met deze compacte doch indringende studie.

De kern van de Holocaust wordt uitgegeven in samenwerking met Stichting Auschwitz, gevestigd te Brussel.

Stephan Lehnstaedt (München, 1980) is professor Holocaust en Joodse studies aan het Touro College Berlin. Zijn belangrijkste aandachtsgebieden zijn de Tweede Wereldoorlog, de Holocaust en de compensatie van dwangarbeid in de Poolse getto’s.

Met de moed der wanhoop kwamen op 14 oktober 1943 Joodse gevangenen in opstand en doodden daarbij ook SS’er en plaatsvervangend kampcommandant Johann Niemann. Pas kort geleden kwamen meer dan 350 foto's en aanvullende documenten uit zijn bezit boven water. De gedeeltelijk in twee albums verzamelde particuliere foto's, oorspronkelijk bedoeld als visueel aandenken aan zijn carrière, werpen een nieuwe, indringende blik op de Holocaust in het door Duitsland bezette Polen en de ‘euthanasie’-moorden op lichamelijk en geestelijk gehandicapten in het Derde Rijk waarbij Niemann actief betrokken was.

De in dit boek gepubliceerde unieke fotoverzameling wordt in verschillende bijdragen in een verhelderend historisch kader geplaatst. Ze vormt een even beklemmende als waardevolle informatiebron over de onder de noemer Aktion Reinhardt aangeduide moord op circa 1,8 miljoen Joden in de dodenkampen Belzec, Sobibor en Treblinka, een minder bekend hoofdstuk in de vernietiging van de Europese Joden.

Het Niemann Album (Fotos aus Sobibor. Die Niemann-Sammlung zu Holocaust und Nationalsozialismus) is in het Duits uitgegeven door Bildungswerk Stanisław Hantz e.V. en onderzoeksinstituut Ludwigsburg van de Universiteit Stuttgart. De inhoudelijke bijdragen zijn afkomstig van Martin Cüppers, Annett Gerhardt, Karin Graf, Steffen Hänschen, Andreas Kahrs, Anne Lepper en Florian Ross. De Nederlandse uitgave is een samenwerking tussen Uitgeverij Verbum en Stichting Sobibor.

www.verbum.nl
Gebonden, 380 bladzijden
Prijs: € 29,50
ISBN: 9789493028357
Verschijnt 14 oktober 2020

JULES SCHELVIS
De Bataafsche Leeuw, 2008.
373 blz. Geïllustreerd.
Prijs: €25,-
Te koop bij: bol.com

Op 14 oktober 1943 brak in het vernietigingskamp Sobibor, in het oostelijk deel van Polen, een opstand uit die uniek was in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. In het kamp, dat toen anderhalf jaar bestond, waren al 170.000 joden vergast, van wie ongeveer 33.000 uit Nederland afkomstig waren. De opstand van Sobibor is van grote betekenis geweest. Van de driehonderd gevangenen die tijdens de opstand wisten te ontsnappen hebben 47 de oorlog overleefd. Deze konden na de oorlog getuigen van de massamoord. In tegen de SS-ers en de Oekraïners van Sobibor op gang gekomen processen kwamen misdaden aan het licht die anders wellicht verborgen zouden zijn gebleven. Aan de hand van niet eerder benutte bronnen en door middel van ooggetuigenverslagen reconstrueert Jules Schelvis de gruwelijke geschiedenis van een altijd in de schaduw van Auschwitz gebleven vernietigingskamp, waar zoveel landgenoten het leven lieten. Aan de transporten, de selectieprocedure, de overlevenden en de medeplichtigen worden aparte hoofdstukken gewijd.

Binnen de poorten

JULES SCHELVIS
Een verslag van twee jaar Duitse vernietigings- en concentratiekampen
De Bataafsche Leeuw, 2007.
144 blz. Geïllustreerd.
Prijs: €29,85 hardback, €15,- paperback

Dit boek beschrijft zijn leven vóór de oorlog, zijn arrestatie in mei 1943, de overbrenging naar Westerbork en de uiteindelijke deportatie naar Sobibor waar zijn vrouw direct werd vergast. Schelvis overleefde Sobibor en nog enkele andere kampen (waaronder Auschwitz) omdat hij telkens werd ingezet als dwangarbeider. Met zwart-witfoto's. Tevens bevat het boek enkele kaartjes en foto's in kleur.

In ‘Binnen de Poorten’ beschrijft Jules Schelvis in een sobere, maar meeslepende stijl wat hij heeft meegemaakt in deze twee oorlogsjaren.

Binnen de poorten

JULES SCHELVIS
Een verslag van twee jaar Duitse vernietigings- en concentratiekampen
De Bataafsche Leeuw, 2007
Luisterboek €11,95
Te koop bij: bol.com

Luisterboek
Op speciaal verzoek van Stichting Sobibor leende Donald de Marcas zijn stem aan het luisterboek. De Marcas heeft ruim veertig jaar ervaring als radiopresentator, nieuwslezer, hoorspel- en stemacteur. Het luisterboek Binnen de Poorten bestaat uit 6 cd’s en wordt uitgegeven door de gerenommeerde uitgeverij Rubinstein uit Amsterdam.

Een jeugd in Amsterdam

JULES SCHELVIS
Herinneringen van een overlevende van Sobibor.
Uitgever: De Bataafsche Leeuw. Amsterdam, 2011.
126 blz. Geïllustreerd.
Prijs: €14,50

In deze uitgave blikt Jules Schelvis terug naar zijn vooroorlogse jeugd in Amsterdam.

Hij vertelt onder welke omstandigheden hij is opgegroeid en hoe hij zoals vele andere arbeiderskinderen in de jaren twintig en dertig van de twintigste eeuw heeft geleefd. Hij wil, zonder te moraliseren, ook duidelijk maken hoezeer de welvaartsstaat anno nu verschilt van die van toen. Het proletariaat begon zich in het begin van die eeuw te ontworstelen aan de ellende en armoede waaronder het gebukt ging. De vakbonden en het zich manifesterend socialisme hadden er in stoffelijk en cultureel opzicht een niet te onderschatten aandeel in.

"Jules Schelvis (1921-2016) werd geboren in Amsterdam. In 1943 werd hij met zijn vrouw en haar familie via Westerbork gedeporteerd naar Sobibor. Hij had geluk en werd op verder transport gezet. Na omzwervingen via o.a. Lublin en Auschwitz keerde hij uiteindelijk in Nederland terug. Hij was auteur van het standaardwerk Vernietigingskamp Sobibor en van Binnen de poorten, een verslag van zijn omzwervingen. In 2009 en 2010 was Jules Schelvis een van de Nebenkläger bij het proces tegen de Oekraïense oorlogsmisdadiger Demjanjuk. In 2010 verscheen Ooggetuigen van Sobibor, een verzameling interviews met twaalf overlevenden van vernietigingskamp Sobibor.

In 2014 werden de fundamenten van de gaskamers van het nazivernietigingskamp Sobibor blootgelegd. Voor Ivar Schute was dit de climax van een jarenlange reis door een kampenlandschap. Hij onderzocht barakken, massagraven, gaskamers en liep tegen een hoop vragen aan. Mag een archeoloog zomaar opgraven in een vernietigingskamp? Is dat wetenschap of forensisch onderzoek? Wat moeten we doen met de graven, kelders en funderingen die worden blootgelegd? Aan wie behoren de vondsten die archeologen doen? Hoe ga je om met Holocaustontkenners? Ivar Schute geeft antwoord op deze vragen aan de hand van een archeologische tocht van Nederland tot in de eenzame bossen van Oost-Polen. Hij laat zien dat een archeoloog met een andere blik naar de Holocaust kijkt: archeologisch onderzoek in een dergelijke context is eerder verbonden met een proces van gedenken dan het leveren van wetenschappelijke bewijzen.
In de schaduw van een nachtvlinder is een zeer persoonlijke en indringende zoektocht naar de sporen van een pijnlijk verleden.
Te koop bij reguliere boekhandels of online. Lees het eerste hoofdstuk gratis (klik op icoon boekje).
Uitgever: Prometheus
1 april 2020
€ 24,99

In dit boek, dat met name gaat over de Jodenvernietiging in het concentratiekamp Sobibor, wordt niet alleen beschreven, maar ook naar het waarom van de Jodenvervolging gevraagd. Tegen de algemene achtergrond van de opeenvolgende fasen van de Jodenvervolging worden de gebeurtenissen in Sobibor nauwkeurig en met veel gevoel beschreven, de aankomst van de treinen, het verrichten van het werk, de opstand der wanhopigen en het beulswerk. De auteur schrijft op basis van nauwkeurige studie en heeft de Jodenhaat in verscheidene kampen zelf meegemaakt.

Dit boek is nog tweedehands bij o.a. bol.com te koop.

De jaren 1940-1945 markeren onze geschiedenis. Ook op de Noord-Veluwe heeft de Tweede Wereldoorlog een stempel gedrukt. Dit boek richt zich voornamelijk op de oorlogsgeschiedenis van de gemeente Elburg. In achttien thematisch opgezette hoofdstukken wordt een beeld geschetst van belangrijke gebeurtenissen die tijdens de oorlog in de gemeente Elburg hebben plaatsgevonden. Zo worden o.a. verhalen verteld over de joodse inwoners van Elburg. Een aantal van hen werd in Sobibor vermoord. In dit boek zijn bijzondere portretten over hen te lezen. Voor het onderzoek van dit herdenkingsboek kon nog een beroep worden gedaan op een aantal ooggetuigen. Verzetsmensen, koeriers, onderduikers, evacués en hongertrekkers konden nog uit eigen ervaring vertellen over deze bewogen tijd. Naast interviews met ooggetuigen is voor de samenstelling van dit boek uitgebreid onderzoek gedaan. In dit boek staan veel unieke foto’s, waardoor je 75 jaar na de bevrijding opnieuw zicht krijgt op wat zich in Elburg en omstreken heeft afgespeeld. Het boek is geschreven door Willem van Norel die al vele jaren als begeleider meegaat naar de internationale jeugdconferentie in Polen waar ook Stichting Sobibor bij betrokken is.

Op 16 oktober 1942 vindt een Bloemendaalse familie een baby op hun stoep. Zij noemen hem Remi, naar Alleen op de wereld. Ze kunnen het jongetje niet redden. De nazi’s brengen de vondeling naar de Joodse crèche in Amsterdam, tegenover de Hollandsche Schouwburg, van waaruit de deportaties naar Westerbork plaatsvinden. Remi blijft er zes maanden en wordt de lieveling van crècheleidsters en een Duitse bewaker. Intussen wordt de moeder van Remi opgepakt en vermoord in Sobibor.
Zijn vader en zijn twaalf jaar oudere broer Eddy weten de oorlog te overleven, maar ook Eddy was op zijn onderduikadressen vaak alleen op de wereld. Lang na het overlijden van zijn vader, die nooit in staat is geweest om te praten over het lot van zijn vrouw en kind, start Eddy de zoektocht naar zijn broertje. Pas in 2002 ontdekt hij wat er precies met hem is gebeurd. Journalist Frank van Kolfschooten reconstrueert in deze dubbelbiografie de geschiedenis van de twee broers aan de hand van ongepubliceerde herinneringen van Eddy Gezang, archiefonderzoek en gesprekken met overlevenden.
Het boek is bij alle reguliere boekhandels verkrijgbaar of online.
Uitgever: Uitgeverij de Kring
1 april 2020
€ 21,50

Selma

AD VAN LIEMPT
De vrouw die Sobibor overleefde
Uitgeverij Verbum, 2010
160 blz.
Prijs: €16,95

Te koop bij: reguliere boekhandel en online.

Selma Wijnberg (Groningen, 1922) is een van de zeer weinigen die Sobibor overleefde. Dat was ook helemaal niet de bedoeling van de nazi’s. Sobibor was een vernietigingskamp, dat niemand mocht overleven, zodat na de oorlog nooit iemand zou kunnen getuigen over de massamoord die daar werd gepleegd.

Die opzet mislukte. In Sobibor brak in oktober 1943 een opstand uit, waardoor enkele honderden Joodse gevangenen het kamp konden ontvluchten. Onder hen Selma Wijnberg en haar Poolse vriend Chaim Engel. Ze bleven uit handen van de nazi’s en doken onder – in het uiterst vijandige Polen. Beiden overleefden de oorlog, en emigreerden uiteindelijk naar de Verenigde Staten.

Journalist/schrijver Ad van Liempt zocht Selma Wijnberg op en schreef het aangrijpende verhaal over haar periode in Sobibor, over haar onderduik en haar leven daarna. Als bijlage is het dagboek opgenomen dat Selma schreef over haar periode op de zolder van een Poolse varkensschuur – een uniek document.

Fotos aus Sobibor
De recent ontdekte foto collectie van Johann Niemann, SS-kampcommandant in Sobibor.

Sobibor begon in het Vondelpark
De toespraak van koning Willem-Alexander op 4 mei 2020 op een uitgestorven Dam in Amsterdam, maakte diepe indruk en kreeg enthousiaste reacties. Deze speech is samen met dertien andere opvallende redevoeringen van de Koning in deze bundel bijeengebracht. De titel komt uit zijn rede tijdens de Nationale Dodenherdenking.
Het voorwoord is van Justine Marcella, hoofdredacteur van het blad Vorsten.
17,99

Promise at Sobibor

PHILIP BIALOWITZ en JOSEPH BIALOWITZ

University Of Wisconsin Press, 2013
218 blz, Engelstalig
Prijs: €29,99

Te koop bij: bol.com

This is the true story of Fiszel Bialowitz, a teenaged Polish Jew who in 1943 escaped the Nazi gas chambers at the Sobibor death camp. He joined with his brother and a small group of prisoners to carry out a daring and precisely planned revolt that killed SS officers and allowed roughly half of the camp's 650 remaining Jewish prisoners to flee through minefields and machine-gun fire into the surrounding forest. Only about forty-two of them, including Fiszel, are known to have survived to the end of the war. Philip (Fiszel) Bialowitz, now an American citizen, relates his eyewitness story in realtime perspective, from his childhood before the war to his life in the Izbica ghetto, his six months of internment and resistance at Sobibor, and his rescue by courageous Polish farmers. He also recounts the challenges of life following the war as a displaced teenager and his eventual efforts as a witness to the truth of the Holocaust.

Op 14 oktober 1943 leidde Sasha Pechersky een massale ontsnapping uit het vernietigingskamp Sobibor, de enige succesvolle opstand van gevangenen in de Tweede Wereldoorlog. Maar toch kreeg Pechersky hiervoor later nooit de publiekelijke erkenning die hij verdiende. In zijn thuisland Rusland werd hij juist gewantrouwd, enkel en allen omdat hij gevangen had gezeten. De vroegere communistische wereld verschilde daarmee hemelsbreed van het Westen in de manier waarop ze de moord op de Joden herdacht.
Selma Leydesdorff biedt een fascinerend inzicht in een cruciale periode in de geschiedenis. Haar soms ontluisterende verhaal benadrukt dat de Joden niet passief waren tegenover het Duitse geweld, en toont de wrange geschiedenis van de Joden die slachtoffer werden van het stalinisme, net nadat ze de nazigruwelen hadden overleefd. Een bijzondere biografie van een vergeten held, gebaseerd op niet eerder gebruikte documenten en interviews met ooggetuigen.
Selma Leydesdorff is historica en emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam.
Het boek verscheen eerder in het Engels en delen zijn ook gepubliceerd in het Russisch.

Petra van den Boomgaard
Voor de nazi's geen Joden
Hoe ruim 2500 Joden door ontduiking van rassenvoorschriften aan de deportaties zijn ontkomen
In januari 1941, ruim een half jaar na de Duitse invasie, moest iedereen met Joodse grootouders zich aanmelden bij het lokale bevolkingsregister. Omdat terecht gevreesd werd dat de aanmelding zou worden vergeleken met het bevolkingsregister leek knoeien niet raadzaam. Maar later diende ruim 3% van de Joodse bevolking bij de bezetter een herzieningsverzoekschrift in. Er bestond twijfel over de Joodse afkomst, zo stelden de verzoekers. Ruim 2500 Joden wisten vervolgens door deze ontduiking van rassenvoorschriften aan de deportaties te ontkomen. Samen met de ruim 1200 mensen die het niet hebben overleefd, kozen ze ervoor om het heft in eigen handen te nemen. Dit boek beschrijft hoe dit kon gebeuren.
Petra van den Boomgaard (1965) is historicus en jurist. Voor dit onderzoek gebruikte ze als eerste alle persoonsdossiers van het oorlogsarchief van de Rijksinspectie voor de bevolkingsregisters, de Collectie Calmeyer.

Sobibor Extermination Camp

MAREK BEM
ISBN: 978-83-937927-2-6
Uitgave: Stichting Sobibor

Het uitvoerige werk van Marek Bem over Vernietigingskamp Sobibor verscheen in 2015.
Het geeft een volledig beeld over dit kamp en via de link kunnen we u alsaanbieden. Het werk is in het Engels.

Post uit de Vergetelheid

BENNIE VLASKAMP en MIRJAM HUFFENER
Compaan uitgevers, 2010
144 blz.
Prijs: €16,-
Te koop bij: bol.com

Brieven en kaarten uit getto’s en nazi-kampen op tentoonstelling.

Aan de hand van authentieke brieven en kaarten wordt ingegaan op de geschiedenis van een aantal Joodse getto’s en nazi-kampen in de Tweede Wereldoorlog. Ook wordt met poststukken de nazi-propaganda belicht.

Het leven niet waard; een geschiedenis van rassenwaan

JANNEKE DE MOEI
ISBN: 978-90-72486-00-4

Uitgave: Herinneringscentrum Kamp Westerbork

In 2009 gingen twee cliënten van ’s Heeren Loo in Ermelo en hun begeleiders met ons mee op Herdenkingsreis. Zij legden in Sobibor vier stenen voor de twaalf bewoners van ’s Heeren Loo. Deze twaalf bewoners, mensen met een verstandelijke beperking, waren in april 1943 in Sobibor omgebracht.

Dit gegeven was aanleiding voor de Stichting Sobibor om Janneke de Moei te vragen een boekje samen te stellen over de ontwikkelingen in zowel de Duitse als de Nederlandse zorginstellingen tijdens de Tweede Wereldoorlog.

In zijn inleiding schrijft bestuurslid Alwin Kapitein het volgende: ‘Op heldere, ongecompliceerde wijze schetst Janneke de Moei eerst de geschiedenis van het moordprogramma Aktion T4 in Duitsland, een programma dat voortkwam vanuit de ideeën van de eugenetica. In het tweede deel vertelt zij over de strijd van de zorginstellingen in het bezette Nederland. In tegenstelling tot Duitsland werd hier geen ‘euthanasie’ toegepast op de bewoners. Nederlandse instellingen hadden te maken met problemen als gedwongen evacuaties, geld- of plaatsgebrek. Er zijn hoopgevende verhalen over verzet en onderduik in de instellingen. Maar er is helaas ook een verhaal over Sobibor. Want uiteindelijk ontkwam ook in Nederland één groep bewoners van de zorginstellingen niet aan deportatie: de Joden.’

Donateurs van de Stichting Sobibor die jaarlijks een bedrag van € 25,- of meer overmaken ontvingen in 2011 een exemplaar van dit boekje. Het is helaas niet meer voorradig.

Nach Sobibor und zurück

KALMEN WEWRYK
An eyewitness account.
Muzeum Pojezierza ęczyńsko-Włodawskiego. Włodawa, 2008.
Duitstalig

Kalmen Wewryk (1906) groeide op in een orthodox-Joodse familie in Chelm, Polen. Later werd hij timmerman aldaar, trouwde en kreeg twee kinderen.
In To Sobibor and back. An eyewitness account beschrijft hij hoe het leven van Joden in Polen veranderde na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Hij vertelt over de korte periode in 1939 tijdens welke Chelm in Russische handen was. Dan volgt de overname door de Duitsers; een verschrikkelijke periode breekt aan. Wanneer hij zich schuilhoudt voor de nazi’s worden zijn vrouw en kinderen weggevoerd. Hij zal hen nooit weer terugzien.
In 1942 wordt ook Wewryk zelf opgepakt en gedeporteerd naar Sobibor. Hij heeft als één van de zeer weinigen het geluk dat hij wordt geselecteerd om als timmerman in het kamp arbeid te verrichten. Over zijn ervaringen in Sobibor doet hij in dit boek doordringend verslag: de selecties, de vergassingen, de plannen om de Duitse en Oekraïense bewakers te vergiftigen. Uiteindelijk weet hij te ontsnappen tijdens de opstand van 14 oktober 1943. Hij keert terug naar Chelm maar ontdekt dat hij daar niet meer welkom is. Geruime tijd zwerft hij rond alvorens zich aan te sluiten bij een groep Sovjet partizanen.

Na de oorlog is Kalmen Wewryk hertrouwd en geëmigreerd naar Canada.

Conversations with Regina

ANDREW ZIELINSKI
Muzeum Pojezierza ęczyńsko-Włodawskiego. Włodawa, 2008.
224 blz. Engelstalig.

Niet meer beschikbaar.

Andrew Zielinski (Duitsland, 1947) woont vanaf zijn tweede jaar in Sydney. Op jonge leeftijd gaat zijn aandacht voornamelijk uit naar cricket en voetbal. Zijn Europese komaf houdt hem in het geheel niet bezig. Op latere leeftijd raakt hij echter gefascineerd door het verleden van zijn ouders. Zijn zoektocht naar hun (en deels zijn eigen) verleden beschrijft Zielinski in dit boek.

Zijn moeder Regina (Siedliszcze, 1925) is één van de overlevenden van de opstand in Sobibor. Haar gehele familie werd vermoord tijdens de sjoa. Zijn niet joodse vader Josef ‘Kaz’ Zielinski overleefde het concentratiekamp. Vlak na de oorlog emigreerde het jonge stel met hun eerste zoon naar Australie.

Thomas Blatt (1927) is twaalf jaar oud wanneer de nazi’s zijn geboorteland Polen binnenvallen. Hij woont met zijn familie in het dorpje Izbica in het district Lublin. Een paar jaar later zal dit dorp, waarvan de bewoners in overgrote meerderheid joods zijn, gaan dienen als zogenaamd Transit-getto. Nadat grote aantallen van de oorspronkelijke bewoners zijn gedeporteerd naar één van de vernietigingskampen Belzec of Sobibor, worden de vrijgekomen huizen in Izbica gebruikt om tijdelijk onderdak te bieden aan joden uit andere delen van Polen. Na korte tijd worden deze mensen op hun beurt doorgestuurd naar één van genoemde kampen. Doel van deze procedure was niet alleen de regulering van de deportatiestroom naar de kampen, ook moest op deze manier de indruk worden gewekt dat sprake was van een massale verplaatsing van de joden en niet van een massale vernietiging. Mensen die waren aangekomen in Izbica stuurden immers vaak een bericht hierover aan de achtergeblevenen.
Op 28 april 1943 worden de laatste joden uit Izbica bijeengedreven en gedeporteerd naar Sobibor. Onder hen ook Thomas Blatt en zijn familie. Blatt heeft het geluk dat hij geselecteerd wordt voor werk in het kamp, zodat hij niet meteen de gaskamer in verdwijnt zoals vrijwel alle anderen. Enkele maanden later zal hij actief deelnemen aan de opstand die leidt tot sluiting van het kamp. Als één van de weinigen weet hij te ontsnappen. Maar nog is Blatt in Polen zijn leven niet zeker, want ook buiten het kamp wordt hij geconfronteerd met haat en geweld .

From the ashes of Sobibor

THOMAS TOIVI BLATT
Northwestern University Press, 1981.
242 blz. Engelstalig.
Prijs: €23,00

Te koop bij: bol.com

Thomas Blatt (1927) is twaalf jaar oud wanneer de nazi’s zijn geboorteland Polen binnenvallen. Hij woont met zijn familie in het dorpje Izbica in het district Lublin. Een paar jaar later zal dit dorp, waarvan de bewoners in overgrote meerderheid joods zijn, gaan dienen als zogenaamd Transit-getto. Nadat grote aantallen van de oorspronkelijke bewoners zijn gedeporteerd naar één van de vernietigingskampen Belzec of Sobibor, worden de vrijgekomen huizen in Izbica gebruikt om tijdelijk onderdak te bieden aan joden uit andere delen van Polen. Na korte tijd worden deze mensen op hun beurt doorgestuurd naar één van genoemde kampen. Doel van deze procedure was niet alleen de regulering van de deportatiestroom naar de kampen, ook moest op deze manier de indruk worden gewekt dat sprake was van een massale verplaatsing van de joden en niet van een massale vernietiging. Mensen die waren aangekomen in Izbica stuurden immers vaak een bericht hierover aan de achtergeblevenen.
Op 28 april 1943 worden de laatste joden uit Izbica bijeengedreven en gedeporteerd naar Sobibor. Onder hen ook Thomas Blatt en zijn familie. Blatt heeft het geluk dat hij geselecteerd wordt voor werk in het kamp, zodat hij niet meteen de gaskamer in verdwijnt zoals vrijwel alle anderen. Enkele maanden later zal hij actief deelnemen aan de opstand die leidt tot sluiting van het kamp. Als één van de weinigen weet hij te ontsnappen. Maar nog is Blatt in Polen zijn leven niet zeker, want ook buiten het kamp wordt hij geconfronteerd met haat en geweld .

Het begon als een persoonlijke kruistocht en het werd een schadeclaim voor alle Nederlandse slachtoffers van de Holocaust die door de Nederlandse Spoorwegen zijn vervoerd naar Westerbork en vanuit Westerbork naar de Duitse grens op weg naar de concentratie- en vernietigingskampen in Duitsland en Polen.

Het is niet makkelijk om een vader te hebben met een concentratiekampsyndroom en een grootmoeder die vermoord is in Sobibor. Vooral als je enig kind bent. Guida Joseph, een gevierd illustrator, had die rode draad van pijn en woede al onder ogen gezien en verwerkt, maar net toen het vaderboek dicht kon ging het moederboek open. Guida nam de zorg van haar oude moeder op zich, denkend dat haar einde nabij was. Vijf jaar later leeft haar moeder nog steeds, en is Guida getuige van de wijze waarop zij licht dementerend en tamelijk alcoholistisch de ouderdom inglijdt. Ondanks – of juist dankzij – irritatie, wanhoop en frustratie levert het haar ook iets op. Een schitterende graphic memoir vol inzichten en humor met als resultaat een rode draad die doorgeknipt kan worden.

Ook mijn Holocaust – Maurits de Bruijn

‘Aan het strand van Tel Aviv viel mijn vader in slaap. Ik kon niet slapen, had nooit kunnen slapen omdat angst me wakker hield, misschien waren het dezelfde angsten die ervoor hadden gezorgd dat mijn moeder niet met ons was afgereisd en zolang ik leefde nooit de kerk was binnengestapt – het was vrijwel zeker dezelfde angst, maar dat wist ik toen nog niet. Ik wist toen nog niet wat een mens allemaal kan erven.’
Maurits de Bruijn is 35, schrijver, queer, Joods, opgevoed in een gereformeerd milieu, gevoelig, grappig, angstig, flamboyant, broer van een jongen die verdween en zoon van een moeder die als baby aan de buren werd gegeven toen haar ouders en twee zusjes werden gedeporteerd naar Sobibor. Ons levensverhaal wordt voortdurend door anderen gevormd; genen, ervaringen, omgeving, opvoeding. In Maurits’ geval was er een bepalende reis naar Israël waarna hij niet meer dezelfde was als daarvoor. Ook mijn Holocaust is het reisverslag van die trip naar Israël, maar daarmee ook van een heel leven. Een leven waarin de Tweede Wereldoorlog nog altijd doordreunt.
Te koop bij reguliere boekhandels of online
Uitgever: Das Mag
30 april 2020
€ 22,50

Onder de codenaam ‘Operatie Reinhard’, werden tussen 1942 en 1943 meer dan anderhalf miljoen Joden vermoord in de vernietigingskampen Belzec, Sobibor en Treblinka. In tegenstelling tot andere bekende kampen die voor zowel slavenarbeid als vernietiging werden ingezet, werden deze drie kampen uitsluitend gebruikt voor het vermoorden van Joden. Weinig slachtoffers overleefden deze kampen en hun getuigenissen waren grotendeels vergeten na de ontmanteling van deze kampen in 1943.

Belzec, Sobibor, Treblinka
The Operation Reinhard Death Camps
Yitzhak Arad
Indiana University Press
2018

The Sobibor Death Camp
History, Biographies, Remembrance

Voor het boek ‘The Sobibor Death Camp’ deed Chris Webb zorgvuldig onderzoek naar het vernietigingskamp Sobibor. Wat dit werk bijzonder maakt, is dat het onder andere is gebaseerd op de getuigenis van overlevenden, die door geluk, moed en vastberadenheid Sobibor hebben overleefd en een nieuw leven hebben opgebouwd voor zichzelf, maar hun hele leven de littekens van deze gruwelijke plek bij zich hebben gedragen. Webb dicht een gat in de bestaande literatuur en concentreert zich op de slachtoffers en vertelt hun verhaal opnieuw om hun herinnering levend te houden, om te laten zien dat ze niet zijn vergeten.

De nazi moordfabrieken
Chelmno - Belzec - Treblinka – Sobibor
Ton Roozeboom
Lantaarn Publishers
2018.
De Nazi moordfabrieken: Chelmno, Belzec, Treblinka en Sobibor. Dit boek over de nazivernietigingskampen in Polen beschrijft de ontstellende methodiek waarmee de nazi's het uitmoorden van volkeren industrialiseerden. Met ooggetuigenverklaringen, luchtfoto's en verklaringen van na de oorlog gevangengenomen SS'ers, met gedetailleerde historisch correcte tekeningen van de kampen, waar naar schatting twee miljoen mensen werden vermoord. Inclusief recente archeologische ontdekkingen. Een groot deel van de 580 foto's en tekeningen is niet eerder gepubliceerd. Dit boek is een must voor iedereen die interesse heeft in de Tweede Wereldoorlog.

My Legacy
Holocaust, history, and the unfinished task of Pope John Paul II
Kurt Ticho
Columbus, OH
2006
Vanuit het getto Piaski werd Kurt Ticho in een groep van zo’n 1.500 tot 2.000 mensen naar Trawniki gedreven. Zelf liep hij een bloedneus op toen hij een klap kreeg met een geweerkolf. “Onder leiding van een SS’er kwamen we rond het middaguur aan bij het station van Trawniki. Op bevel van de Duitsers reden Poolse boeren met ons mee op kleine paardenwagens de beladen waren met bagage – en met de zwakken, zieken en doden, die waren neergeschoten tijdens de tocht.

De wolken hingen laag en het begon te regenen. Nog meer mensen die afgebeuld waren door het lopen en de bedreigingen, werden door de Oekraïense bewakers neergeschoten en op de karren gegooid.

Toen we door het platteland liepen, kwamen we langs de huizen van lokale Polen. Zo nu en dan pakte een Oekraïense bewaker een koffer of tas van de karren en gooide het voor de deur van de huizen waar we langs liepen. Zo gauw het object de grond raakte, kwam iemand uit het huis gerend om het op te rapen en meteen weer te verdwijnen. Uiteindelijk bereikten we een station waar een trein wachtte die al half vol was met joden uit Izbica, een ander getto. De deuren van lege goederenwagons stonden open en schreeuwende Oekraïners maanden ons in te stappen. De zieken en doden werden ook in de wagons gegooid. We waren opgelucht dat we er zonder nog meer slaag vanaf waren gekomen toen de deuren van onze wagon eindelijk gesloten en vergrendeld werden.

De trein vertrok in de namiddag. We wisten niet waarheen. De omstandigheden in de wagons waren verschrikkelijk. We waren doordrongen van de geur van uitwerpselen en urine. Allemaal wilden we er zo snel mogelijk uit, nog onwetend van ons doodvonnis.

In de vroege ochtend van 6 november stopte de trein. Na enige tijd rangeerde de trein tweemaal vooruit en achteruit voordat hij definitief stil stond. De deuren werden ontgrendeld en we moesten uitstappen. Overal zagen we SS’ers en Oekraïners. Bij een smalspoor zagen we ook een afgezonderde groep jonge joodse mannen staan die allemaal dezelfde blauwe petten droegen. Toen we over een perron liepen, zagen we tot onze verbazing een aantal kleine schone gebouwtjes met romantische namen boven de deuren. Elk gebouw had bloembakken. Een gebouw had de naam “Schwalbenest”. Jonge vrouwen keken vanuit de ramen naar ons. Het leek heel idyllisch.

Ruim dertig procent van de Nederlandse Holocaustslachtoffers (ca. 33.500) werd vergast in het vernietigingskamp Sobibor. Hierdoor is Sobibor een belangrijk onderdeel van de Nederlandse Holocaust. Kamp Sobibor was een onderdeel van Aktion Reinhardt die op 15 maart 1942 van start is gegaan. Deze Aktion, genoemd naar de hoge SS’er Reinhardt Heydrich, behelsde de bouw en werking van drie kampen (Belzec, Sobibor en Treblinka) die alleen voor de vernietiging van Joden zijn ontworpen, in het bijzonder het vermoorden van de Poolse Joden. Maar er was ook capaciteit voor Joden uit andere landen. Tot november 1943 zijn ongeveer twee miljoen mensen in de Aktion Reinhardt-kampen vergast en verbrand. Daarna werden de kampen snel afgebroken en werden zoveel mogelijk sporen gewist. Minder dan 150 Joden hebben de Holocaust en deze vernietigingskampen overleefd. Slechts twee Nederlandse vrouwen wisten Sobibor te ontvluchten, waarvan Selma Engel-Wijnberg de bekendste was. De Aktion Reinhardt-kampen hebben nooit de belangstelling gehad die Auschwitz-Birkenau (de ‘hoofdstad van de Holocaust’) ten deel is gevallen. Stephan Lehnstaedt corrigeert dit onvolledige beeld met deze compacte doch indringende studie. De kern van de Holocaust wordt uitgegeven in samenwerking met Stichting Auschwitz, gevestigd te Brussel. Stephan Lehnstaedt (München, 1980) is professor Holocaust en Joodse studies aan het Touro College Berlin. Zijn belangrijkste aandachtsgebieden zijn de Tweede Wereldoorlog, de Holocaust en de compensatie van dwangarbeid in de Poolse getto’s.

Een hartverscheurende zoektocht naar een onderduikkind in een Friese verzetsfamilie en de wonden van een onvermijdelijke breuk.