In 2025 is de Rachel Borzyskowski penning toegekend aan uitgever Gerton van Boom van Uitgeverij Verbum. Hij heeft zich sinds 2005 middels de uitgave van de reeks Verbum Holocaust Bibliotheek gespecialiseerd in publicaties over de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog. Verbum Holocaust Bibliotheek belicht alle facetten van de Shoah: dagboeken, memoires, monografieën, biografieën, fotoalbums, kinderboeken, standaardwerken, filosofie en romans.
De Rachel Borzykowski penning wordt jaarlijks toegekend aan iemand door wiens werk en persoonlijke inzet op bijzondere wijze aan de doelstelling van Stichting Sobibor is bijgedragen: het vergroten van de bekendheid met het voormalige vernietigingskamp Sobibor en alles wat zich daar tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft afgespeeld. Rachel Borzykowski (1923-1943) was de eerste echtgenote van Jules Schelvis, de oprichter van Stichting Sobibor.
Foto: Markus van Rest
Bestuurslid Petra van den Boomgaard sprak op 8 april 2025 de laudatio uit tijdens de uitreiking van de penning in het Nationaal Holocaustmuseum in Amsterdam.
Beste Gerton
In de voorbereiding op deze laudatio vond ik een treffend citaat over je in Trouw uit 2012.
“Een vastgoedbelegger die boeken uit gaat geven en nog wel uitsluitend over de Holocaust. Historicus Gerton van Boom, vindt dat hij aan de literatuur daarover wat kan toevoegen.”
Het resultaat zien we vandaag met de biografie over Jules Schelvis, maar ook recent nog met het boek “Noem hun namen” geschreven door Willem Hendrik Gispen en Jeroen Hermkes. Of al jaren geleden met ‘Dienstausweis 1393’ van Trouw-redacteur Wim Boevink over het Demjanjuk proces. Met al deze publicaties kwam je in het vaarwater van Stichting Sobibor.
En ook ik heb persoonlijk van je analyse ‘dat er nog wat kan worden toegevoegd’ met de publicatie van mijn proefschrift door Verbum kunnen profiteren. Daarvoor ben ik je zeer erkentelijk.
Maar niet alleen nieuwe boeken zijn onder de naam van Verbum uitgekomen. Je besloot ook om de klassiekers van Raul Hilberg en de passages uit De Jong over de Holocaust opnieuw uit te geven. En ook vertalingen zoals de Nederlandse uitgave van Laurien Vastenhout over de Joodse Raden in West Europa of de Nederlandse versie van het Niemann fotoboek, allemaal in de mooie en herkenbare ‘Verbum’ kaft. Op de website beschrijf je de boeken zelf als ‘delen’. Inmiddels praten we over 100 uitgaven.
Hiervoor, Gerton, zijn we je zeer dankbaar. Dankbaar voor jouw inzet om het verhaal over de Holocaust onder de aandacht te blijven brengen. Steeds opnieuw en vanuit verschillende perspectieven. Het blijft urgent. Dat zijn we met je eens.
Om die reden kunnen we vandaag jouw naam als ontvanger van de Rachel Borzykowski penning toevoegen aan een bijzondere groep mensen die je voor zijn gegaan.
En zeker, ‘om niet’ doe je het niet. Toch moet er iets van liefdadigheid of gevoel voor relevantie mee spelen in je afweging om boeken over de Holocaust uit te geven. Boeken waarvan het onzeker is hoe groot de uiteindelijke oplage zal zijn. Je stelt zelf dat de uitgaven kostendekkend moeten zijn. En gelukkig dat je zelfs dit uitgangspunt regelmatig laat varen. (Ik weet bijvoorbeeld vrijwel zeker dat er nog altijd dozen vol met mijn proefschrift bij jouw in de opslag liggen.) Zelf zeg je hierover dat het ‘goed voelt’. Ook daarvoor zijn we je dankbaar en willen we deze dankbaarheid onderstrepen met de Rachel Borzykowski penning
Gerton bij jouw thuis werd er vroeger niet over de oorlog of de Holocaust gesproken en ook je studie geschiedenis in Groningen had er geen aandacht voor. Jouw interesse is pas met de documentaire Shoah van Claude Lanzmann ontstaan. En nadat je Auschwitz had bezocht was je plan gereed om naast vastgoedbeleggingen iets ‘zinvols’ te gaan doen.
Op je eigen website schrijf je dat je sinds het bezoek aan Auschwitz veel over de Holocaust bent gaan gelezen. Je realiseerde je dat veel belangrijke boeken nooit in het Nederlands zijn verschenen. En je hebt je toen voorgenomen een aantal van deze boeken in het Nederlands uit te geven. In 2005 was de Verbum Holocaust Bibliotheek een feit.
Je belangrijkste motivatie was, zo las ik in Trouw, “Om iets achter te laten. “Een boek mogelijk maken dat er anders niet was geweest – “je beseft soms nauwelijks,” zo stelde je, “wat dat betekent voor de auteur.” Dat geeft heel veel voldoening.” En ook dit aspect kan ik als ervaringsdeskundige alleen maar beamen.
Maar het is niet alleen uitgeven wat je drijft. Zo hier en daar ben ik in de voorbereiding op deze laudatio ook scherpe opvattingen van je tegen gekomen. Ik wist dat je die had. In ons eerste kennismakingsgesprek had je immers Calmeyer, als ‘fout’ geïdentificeerd. Ik kon hem de rest van het gesprek alleen nog maar verdedigen.
Op je eigen website haal je uit naar het NIW. Het NIW dat stelt dat er inmiddels wel voldoende boeken over de Holocaust zijn verschenen. Dit was in 2006. Met de 100 delen heb je het tegendeel bewezen.
Ook zojuist maakte je een treffende opmerking: “De geschiedenis herhaalt zich niet maar kijkt wel mee” in relatie tot de actualiteit.
Toen de koning op de lege dam in 2020 de Nederlandse bevolking toesprak, voelde je de behoefte om zelf te gaan schrijven.
Ik haal een passage aan. “Nu is ook onze koning met een verpletterende toespraak gekomen. Een rede die onze geschiedschrijving eindelijk en definitief een duw in de goede richting geeft. Na de excuses van minister-president Rutte aan de Nederlandse Joden in verband met het ‘foute’ en actieve optreden inzake registratie en deportatie van het ambtelijke apparaat bij de Holocaust en de excuses voor de oorlogsmisdaden gepleegd door Nederland in Nederlands-Indië wordt met de toespraak van koning Willem-Alexander een belangrijke drieluik afgesloten” In het artikel geef je een prachtig en kritisch historiografisch overzicht over de Nederlandse betrokkenheid bij de Holocaust. Ik raadde je aan om de tekst te publiceren. Volgens mij is het er nooit van gekomen. Maar wie weet, ligt een publicatie van eigen hand nog in het verschiet.
Voor nu, beste Gerton, kunnen we alleen maar hopen dat je de Verbum Holocaust Bibliotheek nog jaren voortzet. Want we zijn het helemaal met je eens. Het werk, de publicaties over de Holocaust zijn nog lang niet klaar. Er is nog meer dan voldoende dat kan worden toegevoegd.
Heel veel dank voor je mooie werk!
