Afgelopen jaar bestond Stichting Sobibor 25 jaar, maar we hebben daar niet lang bij stil gestaan.
Hoewel we allemaal hoopten op een rustiger jaar in 2024, zijn de gevechten in Oekraïne en Israël/Gaza nog steeds actueel. De polarisatie neemt toe en het publieke debat verhardt. Dat hebben we niet alleen gemerkt bij de opening van het Nationaal Holocaustmuseum, waar Stichting Sobibor aanwezig was, maar eigenlijk door het hele jaar heen. Het maakt ons alert en het blijft als een donkere schaduw over ons hangen vooral als we het verleden herdenken en onze hoop voor de toekomst uitspreken. Dat we onze boodschap moeten blijven uitdragen, daar zijn we van overtuigd.
Sobibor herdenking
Gelukkig was de belangstelling voor de 1 juni-herdenking bij het Vondelpark groot. Voorafgaand speelden jongeren van Theaterschool Utrecht ‘Het kind is niet meer’ over de ontruiming van het Centraal Israëlitisch Weeshuis in Utrecht in 1942. Voor het eerst werd deze voorstelling in de open lucht gespeeld, een ware uitdaging voor regisseur Gilles Groot. Het blijft hartverwarmend jonge mensen zich zo in te zien leven in het verleden en zichzelf te verbeelden in de kinderen van toen; een heel mooie manier om aan herdenken een extra dimensie te geven.
Natascha van Weezel was onze spreekster. Haar nuance over hoe een verdraagzame en tolerante samenleving er uit moet zien, kunnen we allemaal omarmen. Haar kracht ligt in het dicht bij jezelf blijven als je de wereld beschouwt. Zo raak je het individu; wat kan jij doen?
Omdat de stichting 25 jaar bestond, organiseerden we dit keer een nazit in het Blauwe Theehuis. Verder praten na een herdenking heeft een meerwaarde. Hier merkten we dat de verschillende generaties elkaar konden ontmoeten. De nazit wordt dan ook een vast onderdeel van onze herdenking.
Holocausteducatie
In dit jaar besteedden we ook aandacht aan het versterken van ons netwerk. Daardoor konden we aansluiten bij de initiatieven van de Nationaal Coördinator Antisemitisme Bestrijding (NCAB) en meedoen met het Nationaal Plan Versterking Holocausteducatie. Vooral ons docentenprogramma als onderdeel van onze Verdiepingsreis past goed in de initiatieven die ontwikkeld en uitgerold worden in januari 2025.
We zijn bovendien blij met de nieuwe samenwerking met de Anne Frank Stichting en het Nationaal Comité 4 en 5 mei, die een bijdrage leverden aan het programma van de tweede terugkomdag voor jongeren in het Nationale Holocaustmuseum. De terugkomdag wordt georganiseerd voor scholieren die deelnemen aan de Internationale Jeugdconferentie in Sobibor. Zowel het internationale Anne Frank Jongeren Netwerk in Nederland als de stichting Young Impact werden onder de aandacht van de jongeren gebracht. Een mooie aanvulling voor het delen en verder brengen van de ervaring die je opdoet wanneer je zo’n reis maakt als jongere. Dank aan de provincie Gelderland, die dit allemaal mogelijk maakt.
Bestuurszaken
Ook dit jaar vond er een bestuurswissel plaats. We namen afscheid van Fergal van de Wouw, die de enquête over het belang van jongerenreizen naar Sobibor op zich nam, maar vooral ook de aanzet gaf ons netwerk te versterken. Dank daarvoor Fergal. Zijn plaats werd ingenomen door Sophie Bots, een jonge enthousiaste vrouw die het jeugdbeleid gaat aansturen. Welkom Sophie.
In april organiseerde het NIOD een fantastisch internationaal symposium over de bodemvondsten in Sobibor en hun archeologische betekenis. Twee prachtige boeken kwamen hierover uit. De bijzondere film Deadly Deception at Sobibor werd in samenhang met het symposium vertoond in het Verzetsmuseum. Gary Hochman volgde voor deze film vanaf 2008 jarenlang het werk van de archeologen Wojciech Mazurek, Yoram Haimi en Ivar Schute.
Tijdens onze herdenking van de opstand, die we jaarlijks organiseren met het Verzetsmuseum, kwamen we hierop terug. Erik Schumacher en Rosanne Kropman spraken over hun respectievelijke boeken over Sobibor. Beiden werden geïnspireerd door wat ze meemaakten tijdens de opgravingen in Sobibor.
De bijeenkomst in het Verzetsmuseum kreeg een nieuwe titel ‘Sobibor: verzet en hoop’ waarbij we hopen dat deze titel zo aansprekend is dat we ook de jongere generaties kunnen inspireren deze bijeenkomst bij te wonen.
Tijdens ‘Sobibor: verzet en hoop’ werd de Jules Schelvis Jongerenprijs uitgereikt aan twee jonge meiden van het Sint Maartenscollege in Voorburg: Tess Sluijs en Sophie Brinkhof. Zij maakten een profielwerkstuk over het leven van twee overlevenden van de opstand, de Nederlandse Selma Wijnberg en de Pool Thomas Blatt. Uit het juryrapport, vrij vertaald ‘Onze overwegingen Tess en Sophie de prijs toe te kennen waren dat zij met hun werkstuk erin zijn geslaagd een nieuw perspectief te geven aan bestaande verhalen, consequent het ingeslagen pad hebben gevolgd en het verhaal van Sobibor op een eigenzinnige wijze hebben verteld.’ Nogmaals gefeliciteerd, Tess en Sophie, en dank aan de juryleden Jeroen van den Eijnde, directeur Nationaal Monument Kamp Vught, Doede Sijtsma, Provincie Gelderland en Maarten Eddes, oud-voorzitter Stichting Sobibor.
In april vond in Lublin een internationaal seminar over Aktion Reinhard plaats waar Stichting Sobibor aan deelnam. Dat Lublin eigenlijk de kern was van waaruit de Holocaust zich voltrok, is niet bij iedereen bekend. Organisator Grodzka Gate – NN Theatre maakt zich sterk het uitgewiste Joodse leven in Lublin vóór en tijdens de Tweede Wereldoorlog in deze context op de kaart te zetten.
Op uitnodiging van ons bestuurslid Petra van den Boomgaard, mocht ik als voorzitter van Stichting Sobibor spreken op de 4 mei herdenking van het University College in Utrecht. De herdenking werd door haar studenten georganiseerd. Diezelfde studenten maakten wederom dit jaar prachtige interviews met overlevenden.
Internationaal
Natuurlijk organiseerden we in 2024 de herdenkings- en de verdiepingsreis. Er was zelfs zoveel belangstelling dat we dit jaar in het najaar een tweede herdenkingsreis organiseerden. Tijdens de tweede herdenkingsreis konden een aantal deelnemers ook hun steen in de Laan van Herinnering verwelkomen. Stichting Sobibor kon nog eens twintig nieuwe stenen aan de laan toevoegen. Op dit moment liggen er 410 stenen en het is de vraag of het museum in Sobibor daar nog meer stenen aan toe wil laten voegen. We blijven er ons best voor doen.
Op de sociale media ‘doen’ we het heel goed. Hierdoor is er ook veel internationale belangstelling voor Sobibor. Dit maakte dat we besloten een aantal keer per jaar een Engelstalige nieuwsbrief uit te doen en onze website tweetalig aan te bieden.
2025
Tot slot, we zitten niet stil, komt op 8 april 2025 de langverwachte biografie van Jules Schelvis uit, geschreven door Cees Banning. Vervolgens zijn we aan het onderzoeken of we een eigen jongerenreis naar Sobibor kunnen organiseren. Bovendien hebben we de podcastmakers van Audiodroom gevraagd een podcast over Sobibor te maken. Zij zijn bekend van de podcast ‘Weggegumd’ over het leven van het vriendinnetje van Anne Frank, Ilse Wagner. Ilse is op veertienjarige leeftijd op 2 april 1943 in Sobibor vermoord. Deze podcast hopen wij al in 2025 uit te geven.
Ik bedank het bestuur opnieuw voor al haar werk en ik kijk uit naar 2025!
Christine Gispen-de Wied
Voorzitter Stichting Sobibor
