Afgelopen mei zijn Laurens van Hofslot en Olivia Rice, studenten van het University College Utrecht, mee geweest met de herdenkingsreis. Dit had te maken met hun betrokkenheid bij het interview project van Stichting Sobibor. Voor dit project hebben beiden verschillende overlevenden en nabestaanden van de Holocaust geïnterviewd. Het voornaamste doel van het project, dat nog steeds loopt, is om het oorlogs- en levensverhaal vast te leggen voor familie. Als afsluiting gingen Olivia en Laurens mee op herdenkingsreis naar Sobíbor.
Laurens schrijft dat hoewel hij door interview project erg begaan is met dit onderwerp, hij zelf geen joodse achtergrond heeft. Hij was daarom van te voren bezorgd dat hij zich daardoor misschien een buitenstaander zou voelen, maar niets was minder waar. Olivia en hijzelf werden met open armen warm ontvangen in de groep, en deze reis heeft hem waardevolle nieuwe inzichten en kennis opgeleverd. Het meeste waarvan ik heb geleerd, zo schrijft ook Olivia, waren niet de verschillende musea of plekken die we hebben bezocht. Het was de groep waar zijzelf en Laurens onderdeel uit van mochten maken. De groep was open en gezellig en altijd klaar voor een kletspraatje tijdens busreizen en gezellige etentjes. Deze contacten waren niet alleen maar oppervlakkig; zo heeft Olivia ook ontzettend veel geleerd over verschillende aspecten van de joodse cultuur.
Tijdens de reis hebben we veel verschillende plekken bezocht. Ons reis startte in Warschau, waar we met het vliegtuig aan kwamen. Ons eerste bezoek was aan het Joods Historisch Instituut, waar we een fascinerend en schokkend inzicht kregen in hoe het er in de ghetto in Warschau aan toe was gegaan, en hoe het joodse verzet zich had georganiseerd ten tijde van de oorlog. Na dit bezoek vertrokken we naar Lublin, waar we in een hotel verbleven tijdens de reis. Op dag 2 en 3 zijn we met de groep naar Wlodawa geweest voor een bezoek aan twee synagoges. Ze kunnen worden bezocht maar zijn niet meer in gebruik. Daar hebben we meer geleerd over de geschiedenis van de joodse gemeenschap in deze regio. Vanuit Wlodawa vertrokken we naar kamp Sobíbor, waar we een korte toelichting kregen over hoe het kamp eruit had gezien en hoe het eraan toe was gegaan, compleet met getuigenissen van overlevenden. Ook was er gelegenheid om het museum te bezoeken en de gedenklaan met de stenen te zien.
Geheel in de joodse traditie hebben we ook een herdenkingsceremonie gehouden bij de asheuvel, waarbij men de mogelijkheid kreeg om de namen van hun familieleden te noemen. Dit moment was erg emotioneel, en heeft een diepe indruk achtergelaten. Het was erg krachtig om te zien en horen dat ondanks alles, deze families op deze plek konden zijn om hun familieleden te eren, ondanks het grote leed wat hun familie was aangedaan. Olivia schrijft hoe de lieve en gezellig groep dit moment van herdenking in kamp Sobibor het best moeilijker maakte. “Ik heb me op die dag echt gerealiseerd wat de impact van de Holocaust echt is geweest. Het is gemakkelijk om in de academische wereld om je te distantiëren van de tragedies en mensenrechten schendingen waar je over leert. De herdenking heeft een impact achter gelaten die er voor zorgt dat ik dit nooit (meer) zal doen.” Ook Laurens schrijft dat je als student je soms makkelijk in de val trapt om op een academische manier om te gaan met informatie over de Holocaust, maar deze herdenking maakte de verhalen van de Holocaust voor mij op een nieuwe manier tastbaar. Het schrille contrast tussen de locatie van Kamp Sobíbor – op een ogenschijnlijke vredige plek midden in het bos, waar de zon schijnt en de vogeltjes fluiten – en de verschrikkingen die hier hebben plaatsgevonden was stuitend.
Het bijzonderste om te zien en mee te maken was de sterkte van de groep. Niet alleen in het eren van hun familieleden, maar vooral in hun inspanningen om een educatief element aan de reis toe te voegen. Op de derde dag van de reis voegde zich namelijk een groep Poolse scholieren uit Lublin zich bij onze reis. Het was een zeer waardevolle toevoeging aan ons tweede bezoek, omdat we op deze manier erg veel van elkaar konden leren, en de nabestaanden en overlevenden uit onze groep ook de verhalen van hun familie kon doorgeven aan deze nieuwe generatie. Op de laatste dag van onze reis gingen we terug naar Warschau, dit keer op bezoek bij het Polin museum. Hier kregen we de kans om op een interactieve manier ondergedompeld te worden in de geschiedenis van de joodse bevolking in Polen.
Laurens schrijft tenslotte dat de hele reis een erg emotionele maar daardoor juist ontzettend bijzondere en waardevolle ervaring is geweest. “Ik denk dat ik deze ervaring nooit meer ga vergeten, en ik ben thuisgekomen met een nieuw perspectief op zowel dit donkere deel van onze gedeelde geschiedenis, als de wereld om me heen. Ik ben erg dankbaar voor de kans die ik heb gekregen om mee te gaan op deze reis, en prijs me gelukkig dat Olivia en ik deel uit hebben mogen maken van zo’n hechte groep met verschillende families, generaties en achtergronden waarbij we veel van elkaar hebben geleerd en in korte tijd een bijzondere connectie hebben gemaakt!”
Met twee broers, drie zussen, een kleindochter en aanhang ging dit jaar ook de familie Rozendaal mee met de herdenkingsreis. De oudste broer Walter droeg tijdens de herdenkingsceremonie het onderstaande gedicht van zijn zoon Bas voor:
Hoe kan de zon schijnen in de hel?
Mijn verwachtingen pikkedonker,
als een dreigende onweerswolk
Wat zich hier heeft afgespeeld
niet voor te stellen, noch te bevatten
Een systematische moordmachine
bediend door vlees en bloed
Hoe kon ik denken dat ik, vanaf mijn balkon
dezelfde nachtelijke geluiden hoorde als jullie toen
‘s Ochtends binnen gereden
de avond nooit gehaald.
En nu, ik hier met mijn lieve Sanne
in een verwarrend contrastrijke omgeving
Geen modder, of een grauwe sluier
maar een warme lentezon
Hoe kan een plek als deze
eruit zien als vredig natuurgebied
Sobibor onheilsplek uit overleving
voor mij te zwaar om over te horen
Al jaren dreunt het in mijn hoofd,
en trek ik persoonlijke conclusies
Ik zie mezelf een slachtoffer
als een van hen
Als een van de miljoenen
die moesten worden uitgeroeid
Niet waard om te bestaan
niet bedoeld om te leven
En daarom ben ik hier
niet langer in die gedachten
Eren wil ik, en herdenken
ik ben niet dood, ik leef
Wellicht is dat mijn eerbetoon
mijn adem elke dag
Mijn bestaan, mijn nageslacht
als dikke vinger naar de waanzin
En daarom mag de zon hier schijnen
mag het leven hier ook verder gaan
Omdat geen ontluikend groen blaadje aan de bomen,
geen vrachtwagen met stortend grind,
De geschiedenis kan doen vergeten,
zolang wij er zijn,
dat wij er zijn.
Voor meer informatie over deelname aan het interview project en volgende herdenkingsreizen kunt u contact opnemen met petra.vdboomgaard@sobibor.org
